I. Từ góc độ thời gian và không gian nói về quan hệ giữa Bạn và Tôi
Cái “Tôi” mà chúng ta nhận thức, về mặt thời gian sinh mệnh chỉ có vài mươi năm, đây là loại quan điểm thiển cận, khiến hầu hết mọi người đều có cái nhìn phiến diện. Trên thực tế, thời gian và sinh mệnh của con người không phải chỉ có vài mươi năm. Con người không những có quá khứ lâu dài mà còn có một tương lai vô hạn. Ba đời nhân quả, sáu nẻo luân hồi, sinh mệnh của trời người là bất tử, trong vô hạn có một tương lai vĩnh cửu. Cơ Đốc giáo thường nói: “Hãy tin ta, được sống mãi”. Câu này chỉ có một nửa nên cần phải thêm vào: “Người không tin cũng không chết”. Tin, sinh mệnh của chúng ta cố nhiên sinh sinh tử tử không ngừng nghỉ; không tin, cũng vẫn như cũ phải xuất thế nhập thế trong sự xoay chuyển của luân hồi, không thể mất đi.
Thân thể của chúng ta giống như một ngôi nhà, nếu nhà đã cũ đã hỏng thì phải dời đến nhà mới; nếu thân thể hiện đời bị hoại, thì cũng nên đổi sang thân thể mới ở kiếp sau. Dù ngôi nhà có thay đổi như thế nào thì chủ nhân chỉ có một; dù thân thể có thay đổi thế nào thì bản tính của tự ngã cũng vẫn là một. Nếu chúng ta đều biết sinh mệnh của mình có tương lai vô hạn, vậy thì đối với những thành bại được mất nhất thời của hiện tại, cần gì phải tính toán chi li? Không gian cũng như vậy, mỗi thế giới có nhân duyên khác nhau, có sáng tạo vô lượng, nếu một ai đó lúc nào cũng phàn nàn than phiền ngôi nhà của anh ta chỉ có một gian, ruộng đất chỉ một vài mẫu, tiền bạc tài sản chỉ có bấy nhiêu… cuộc sống như vậy quá ư là tầm thường khiêm tốn.
Kỳ thật, đây mới chính là đời sống chân thật không chút hư vọng của chúng ta. Xét từ góc độ thời gian, là “dọc cùng ba cõi” (竖穷三界); theo quan điểm không gian, là “ngang khắp mười phương” (横遍十方)-trọn cả tam thiên đại thiên thế giới đều từ trong tâm tánh của tự ngã biểu lộ ra. Một bông hoa, một ngọn cỏ, một con sâu, một cội cây đều liên quan mật thiết đến đời sống của ta. Cái gọi là “Tiếng suối chảy chính là cái lưỡi rộng dài, màu sắc của núi đâu chẳng phải là thân thanh tịnh” của Tô Đông Pha (苏东坡, 1037-1101) – Thi nhân triều đại nhà Tống, chính là đạo lý này.
Khê thinh tiện thị quảng trường thiệt
Sơn sắc khởi phi thanh tịnh thân
溪聲便是廣長舌
山色豈非清淨身
Tiếng suối chảy róc rách liên tục không ngừng, không phải giống như Phật, Tổ dùng chiếc lưỡi rộng dài thuyết pháp thao thao bất tuyệt hay sao? Lưỡi rộng dài là tướng thứ hai mươi bảy trong ba mươi hai tướng hảo của Đức Phật. Thân thanh tịnh chỉ cho “Pháp Thân”-một trong ba thân của Đức Phật, tức là thân thanh tịnh vô tướng. Đã, “Tre xanh tươi đều là pháp thân”, vậy, ngọn núi xanh trước mắt tại sao không phải là pháp thân nhỉ? Đã, “Tường vách ngói đổ nát” có thể diễn nói Phật pháp, thế thì, ngọn núi xanh trước mắt tại sao không thể diễn nói Phật pháp nhỉ? Vì vậy, núi xanh tuy trầm mặc không tiếng, có thể “vô tình thuyết pháp” cũng như nhau. Trong “Lữ Trai Thị Nhi (Nhân) Biên” (履齋示兒編) quyển thứ mười của Tôn Dịch có hai câu: “Lấy suối và núi để thấy “Thể” của Tăng, dùng tướng lưỡi rộng dài, thân thanh tịnh để thấy “Dụng” của Tăng. Thật là tuyệt xướng cổ kim.
Tôi còn nhớ ba mươi năm trước, khi mới đến Đài Loan, trên người cái gì cũng không có. Nhìn rõ ràng về vật chất, thật sự tôi chẳng có gì, nhưng quán chiếu về thật tướng của nội tâm, tôi có tất cả. Có thể nói những gì tôi có nhiều đến nỗi không thể tính đếm được, lớn đến nỗi cũng không có cách nào đo lường được. Khi lạnh giá, tôi phơi mình dưới ánh nắng mặt trời, ánh nắng chiếu đến tôi, không ai có thể ngăn cấm tôi: “Này, bạn không được tắm nắng đấy nhé!” Lúc muộn phiền, tôi ngắm trăng tự tiêu sầu, trăng chiếu đến tôi, cũng không ai tính toán so bì tôi: “Bạn không được ngắm trăng!” Tôi ngắm hoa, hoa sặc sỡ tự nhiên; tôi nhìn cây xanh, cây lắc lư theo gió; núi sông đất đai, tôi mặc tình tận hưởng dạo chơi thưởng ngoạn, tất cả đều chiếu cố tôi, tôi vô cùng mát mẻ, vô cùng lợi lạc; trọn cả tam thiên đại thiên thế giới đều bao dung tôi, tôi làm sao có thể nghèo nàn được nhỉ?
Nếu chúng ta thật sự thể hội được sinh mệnh của mình, tràn ngập trong khoảng thời gian vô cùng của quá khứ đến hiện tại, trải rộng khắp không gian vô hạn của mười phương trên và dưới, trong đó vẫn còn hoang mang lo sợ đối với được mất nhất thời, khiếp sợ đối với sinh tử của một đời sao? Nhưng mà, điều đáng tiếc là: Mỗi người chúng ta đối với sự sanh tử vô cùng vô tận và luân hồi trong ngũ thú lục đạo, không biết thức tỉnh, không tìm thấy ngôi nhà thật sự của mình, cứ mãi trôi lăn trong sanh sanh tử tử, chìm đắm trong khoái lạc, vui chơi trong mê muội, nhiều tham lam sân hận mà không tỉnh ngộ, thật là rất đáng tiếc.
Trong kinh điển Phật giáo có ghi chép như thế này: Có một vị La Hán ôm bát đến nhà phú ông hóa duyên, đúng lúc gặp phải gia đình này đang tổ chức hỷ sự, họ bận rộn ra vào không ai quan tâm để ý đến Ngài; vị La-hán này nhìn Đông ngó Tây một lúc lâu bất giác cảm khái thở dài: “Chúng sinh thật khổ sở, sáu thân nấu trong nồi; đàn trâu bò ngồi lúc nhúc trên bàn tiệc, cháu trai thì kết hôn với bà nội.” Ý này muốn nói: Tất cả chúng sinh sống qua ngày đoạn tháng trong ngu muội, thật là rất bi ai thống khổ! Các ngươi chỉ biết bận rộn làm việc, mà không biết luân hồi sanh tử đổi thay trong ba cõi sáu đường. Thịt cá đang nấu trong nồi hiện giờ, vốn là cha mẹ, người thân và bạn bè trong quá khứ của các người, trưởng bối và tân khách ngồi ăn uống trên ghế cao đó, là con bò, con cừu và hỷ sự hôm nay thật ra là cháu trai cưới bà nội kiếp trước đấy ạ!
Dùng tuệ nhãn, pháp nhãn để nhìn vào thế giới muôn hình muôn vẻ này, có lúc thật đáng thương cũng đáng cười. Trong “Khuyến Phát Bồ Đề Tâm Văn” (劝发菩提心文) có hai câu: “Đánh lừa chảy máu, ai biết nỗi buồn của mẹ? Khiêng lợn làm thịt, đâu biết nỗi đau của cha.” Trong đây cũng có điển tích: Một gia đình nọ có nuôi con lừa, kéo xe hơn mười năm, tuổi già sức yếu, cuối cùng không kéo nổi nữa, chủ của nó mỗi ngày vẫn dùng roi đánh không chịu tha. Một đêm nọ, ông chủ mộng thấy lừa biến thành hình dạng con người, trong mơ nghe con lừa nói một cách bi ai: “Ta đã từng đối xử tệ với con, nhưng hiện nay ta đến đây để kéo xe trả nợ. Kiếp trước ta vốn là mẫu thân của con đấy! Trong mười mấy năm qua, hàng ngày ta đã kéo xe cho con, chở hàng hóa cho con, làm việc chăm chỉ không sợ nhọc mệt, không chút phàn nàn, nay ta già rồi, thật ra đi không nỗi nữa, xin con niệm tình chúng ta đã từng có thân phận tình mẫu tử, đừng dùng roi đánh ta một cách tàn nhẫn như vậy nữa nhé!” Người con trai tỉnh dậy sau một giấc mơ, kinh sợ tỉnh ngộ, ý thức được tội lỗi của mình ngược đãi gia súc, liền mang con lừa đến chùa phóng sanh, xem như báo ân và chuộc tội cho nó.
Cùng quan điểm tương đồng, bình thường chúng ta giết mổ trâu bò, dê cừu ăn thịt, đâu biết rằng chúng không phải đã từng là thân bằng quyến thuộc, cốt nhục tông thân, cha mẹ của chúng ta kiếp trước hay sao? Bạch Lạc Thiên (白樂天 772-849)-thi nhân đời Đường có một bài thơ Giới Sát miêu tả rất hay:
Mạc đạo quần sanh tánh mạng vi
Nhất ban cốt nhục nhất ban bì
Khuyến quân mạc đả tam xuân điểu
Tử tại sào trung vọng mẫu qui.
Tạm dịch:
Mạng sống muôn loài cũng như nhau
Hình hài xương cốt có khác nào
Xin đừng vô cớ mà sát hại
Chim non ngóng mẹ hãy về mau.
Chánh văn:
莫道群生性命微
一般骨肉一般皮
勸君莫打三春鳥
子在巢中望母歸
Ý nói: Đừng cho rằng cầm thú nhất là loài chim, mạng sống của chúng nhỏ nhoi. Vì sao? Thịt da xương của chúng cũng giống như ta, khuyên bạn chớ nên giăng lưới đánh bắt chúng trong ba tháng xuân. Mùa xuân là mùa để loài chim sinh sản, đặc biệt là ở các vùng nông thôn chim rất nhiều, mọi người đừng bắt hoặc làm tổn thương chúng trong mùa này, bởi vì có những chú chim con trong tổ đang chờ mẹ tìm mồi trở về mớm cho chúng ăn. Một khi bạn giết những con chim lớn, chim nhỏ trong tổ sẽ chết đói, cho nên, nói làm tổn thương chỉ một con chim, nhưng thật ra giết chết cả một tổ chim.
Người xưa có lời minh huấn: “Đức lớn của trời đất là Sanh; Ác lớn của trời đất là Sát sanh”. Đây là dạy bảo mọi người khi đối mặt với nhân loại hữu tình, đều phải có tâm từ bi, đối đãi họ như người thân. Có câu: “Một bông hoa một thế giới, một chiếc lá một Như Lai”. Vạn vật đều có đủ bản tánh Như Lai. Nếu một người có tấm lòng nhân đức, luôn làm việc thiện, bố thí không sợ hãi, xem sự thầm lặng của hữu tình như chính mình, thì đó là biểu hiện của lòng từ bi.
Trong Giới Sát Thi (戒殺詩) của Hoàng Đình Kiên (黃庭堅, 1045-1105), thi nhân đời Bắc Tống, có một bài kệ nói về mối quan hệ giữa ta, người và chúng sanh trong ngũ thú lục đạo luân hồi rất rõ ràng:
Ngã nhục chúng sinh nhục
Danh thù thể bất thù
Nguyên đồng nhất chủng tộc
Chỉ vị biệt hình khu
Khổ não tùng tha thọ
Phì cam nhậm ngã nhu
Mạc giáo Diêm lão đoán
Tự sủy ưng như hà?
Tạm dịch:
Thịt ta với thịt của chúng sinh
Thể tuy không khác lại khác danh
Vốn dĩ cùng nhau chung chủng tộc
Chỉ vì lạ lẫm bởi thân hình
Đau khổ não phiền đều theo chúng
Ngọt béo sướng vui ta mặc tình
Lẽ nào Diêm lão không phán quyết
Làm sao cất giấu tội của mình?
Nguyên văn:
我肉眾生肉
名殊體不殊
原同一種族
只為別形軀
苦惱從他受
肥甘任我需
莫教閻老斷
自揣應如何
Ý nói: Da thịt của ta và da thịt của tất cả chúng sinh giống như nhau, chỉ là hình thể khác mà thôi. Ta là người, nó lại rơi vào động vật, nhưng bản chất của mạng sống lại tương đồng. Chúng ta đối với tất cả chúng sinh phải từ bi một cách dốc hết sức, đừng tự tư tự lợi cũng chẳng nên chọn lựa phần ngọt béo cho riêng mình, mà đem nỗi phiền não đau khổ đùn đẩy cho người khác nhận lấy. Nếu không, chẳng cần chờ đợi sau khi chết vua Diêm La đến phán xét, chúng ta hãy sờ vào lương tâm của chính mình và suy nghĩ, sẽ nhận biết rõ ràng làm như vậy là rất không nhân từ.
(Còn tiếp)
Đại sư Tinh Vân (星雲大師)
Thanh Như (dịch) (ĐSHĐ-103)
