Mấy năm nay, sức khỏe của Đức Phật không còn như xưa, nên Ngài ít bộ hành phương xa, chỉ ở Kỳ Viên hay Đông Phương Lộc Mẫu để giáo hóa tứ chúng.
Tuy nhiên, sau hạ thứ ba mươi ba, Đức Phật đã sáu mươi tám tuổi, đột ngột, Ngài cho triệu tập chư vị đại Trưởng lão cùng chư Tăng trên một ngàn vị đồng khởi hành về Vesāli, và sau đó, trú tại Đại Lâm, ở Sảnh Đường Năm Nóc Nhọn.
Hóa ra, Đức Phật biết rõ nhân và duyên: Ni trưởng Mahā Pajāpatī Gotamī đang chuẩn bị Niết Bàn lúc bà một trăm hai mươi tuổi. Chúng ta đều biết rằng, bà Mahāmāya hiếm muộn con cái, đến tuổi năm mươi bốn mới hạ sanh thái tử Siddhattha; và lúc ấy, bà Mahā Pajāpatī Gotamī, người em ruột, tuổi đã năm mươi hai. Thái tử lúc thành Phật là ba mươi lăm tuổi thì bà Mahā Pajāpatī Gotamī đã tám mươi bảy tuổi. Hai năm sau nữa, bà Gotamī cùng với năm trăm công nương Sakyā bộ hành từ Kapilavatthu xuống Vesāli xin Phật xuất gia thì bà đã tám mươi chín tuổi. Từ bấy đến nay, trải qua ba mươi mốt năm lãnh đạo Ni chúng, bà biết tuổi thọ và nghiệp đều đã mãn nên đến Đức Phật xin nhập Niết Bàn.
Lúc Đức Phật, chư đại Trưởng lão và một ngàn vị Tỳ kheo ghé Đại Lâm thì Ni trưởng Gotamī đã biết, bà và Ni chúng đang ở trong một khu rừng ngoại thành Vesāli. “Giờ là giờ đã phải lẽ, ta sẽ nhập Niết Bàn trước đấng Đại Hùng. Ta sẽ đi trước hai vị tối thượng Thinh Văn, trước Yasodharā, trước Ānanda và cả trước Nanda nữa. Đức Tôn sư đã thân hành vân du về đây là đại hạnh rồi!”.
Có cái gì lao xao trong gió. Đồng một lúc mấy trăm vị thánh Ni trong khu rừng đều đọc được ý nghĩa ấy. Họ đều muốn đi theo Ni trưởng để an nghỉ Niết Bàn vô dư.
Thế rồi, Ni trưởng dẫn đầu chư Ni thánh đệ tử đến Sảnh đường Năm Nóc Nhọn tại Mahāvana; tại đây, lúc này chư Tăng Ni và hai hàng cận sự nam nữ rất đông, bà quỳ năm vóc sát đất đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi nói:
– Thưa Đức Đại Giác! Con là mẹ của Ngài, người mẹ của thế gian luân thường quy ước. Và bạch Đức Tôn sư Vô Thượng! Ngài lại là cha của con, người cha ở ngoài và ở trên mọi quy ước dung thường; và con là đứa con được sanh ra trong giáo pháp vô tỷ. Rồi Ngài lại còn ban cho con niềm vui siêu thế, tức là hạnh phúc vô tạo tác ở ngoài mọi hạn lượng và mọi hạn định nữa. Từ thuở nhỏ, cái thân xác vật chất của Ngài được trưởng dưỡng khôn lớn là bởi con, là do con bế bồng, chăm sóc, nuôi dưỡng. Cũng tương tự như vậy, cái thân tinh thần tâm linh của con lại được giáo pháp chăm sóc, nuôi dưỡng bởi Ngài, do Ngài mà có. Nhờ con, Ngài uống giọt sữa trắng tinh lọc từ huyết đỏ để tẩm bổ hình hài sinh diệt vắn vỏi. Nhờ Ngài, con uống được giọt sữa thanh tịnh được tinh lọc từ giáo pháp để nuôi dưỡng tuệ mạng dài lâu, vô sinh bất tử.
Thưa đức Thiên Nhơn sư! Đối với phụ nữ trên thế gian, danh xưng Hoàng thái hậu, “mẹ của đức vua”, dù cao quý, dù họa hiếm nhưng không phải không dễ dàng có được; nhưng danh xưng “mẹ của Đức Phật” thì triệu triệu, tỷ tỷ a tăng kỳ mới có được một người! Vậy mà con lại là người phụ nữ ấy! Đấy là diễm phúc vô khả tỷ, vô khả đối, cùng tuyệt, tối hậu vậy. Và nhờ Ngài, con đã vinh hạnh đạt danh xưng tối thượng như thế đó.
Thưa đức Chánh Biến Tri! Mọi ước nguyện, hạnh nguyện, đại nguyện giờ con đã tựu thành. Mọi huy cầu, sở cầu, pháp cầu dù nhỏ bé hay lớn lao, con đều đã tròn đủ, phú túc, viên mãn. Bởi vậy, hôm nay, Ngài hãy cho con được từ bỏ xác thân bất tịnh, tế toái và nhiễm ô này để thị tịch Niết Bàn, an nghỉ vắng lặng vô dư!
Đức Phật trầm tịnh lắng nghe từ đầu chí cuối lời thưa bạch của người mẹ thế gian không bỏ sót một lời một chữ nào. Sau đó, đức Đại Giác trú định kim cương, trở lại cận hành, thân tỏa hào quang sáng màu chập chờn từng đôi một, với màu sắc sáng dịu như vầng dương non trẻ hiện ra trong đám mây chiều; rồi như tiếng chim Ca lăng tần già cất giọng với thanh âm vi diệu trên đỉnh Tuyết Sơn:
– Này người mẹ thế gian vĩ đại! Này vị đại Ni trưởng đức hạnh như tấm gương trong! Bà đã lê bước bằng bàn chân trần rướm máu từ cõi hữu hạn sinh diệt để đi đến cõi vô cùng vô sinh bất tử thì có gì đáng nói nữa đâu. Bà đã tự trang bị cho mình những vật trang sức, trang điểm thù thắng như hổ thẹn tội lỗi, ghê sợ tội lỗi, đức tin, tinh cần, nhẫn nại, quyết tâm, từ, xả. Bà đã bỏ xa bụi trần và ác uế ở dưới chân núi để bước lên đỉnh đồi cao vô úy của giải thoát và tự do thì bận rộn làm chi mọi quy ước thế tục kia nữa. Không những bà, không những hội chúng Tỳ kheo ni mà cả hội chúng Tỳ kheo tăng thì cũng vậy. Nếu tất cả đều thanh tịnh không một chút nhiễm ô thì ai cũng đang đi ra khỏi thế gian này, ví như vầng trăng ra đi lúc rạng đông sau khi nhìn thấy sự biến mất dần dần của các vì thiên thể. Bà và Ni chúng hãy ra đi như vậy. Hãy an nhiên tự tại như vậy mà đi vào Niết Bàn vắng lặng toàn diện, không có dư y!
Ni trưởng và hội chúng thánh Ni sau đó trở về Ni viện, bỏ ngoài tai mọi sự than khóc sầu muộn của những cận sự nữ, họ yên lặng tìm chỗ tịch diệt Niết Bàn. Lúc ấy, trái đất rung động. Tiếng trống trời vang lên và mưa hoa rơi xuống. Thọ thần, chư Thiên, Long vương, A tu la và cả cõi Phạm Thiên đều rúng động, bồi hồi…
Đức Phật nói với Ānanda và Nanda:
– Hãy thông báo rộng rãi đến hai hội chúng Tăng Ni, hai hàng cận sự nam nữ trong kinh thành Vesāli và vùng phụ cận về sự Niết Bàn của mẹ và các công nương thánh Ni.
Thế rồi, lễ hỏa táng thi hài của Ni trưởng Gotamī và hội chúng Thánh Ni diễn ra vô cùng huy hoàng và trân trọng. Những viên xá lợi đã được thu nhặt và những Bảo tháp thờ cũng được dựng lên để ngàn sau chư Thiên và nhân loại chiêm bái, cung kính, cúng dường.
Minh Đức Triều Tâm Ảnh (ĐSHĐ-054)
