Từ hơn 300 năm trước Phật giáo đã có mặt và làm chỗ dựa tinh thần vững chắc cho bao thế hệ người dân mộ đạo tại vùng đất Sài Gòn – Gia Định. Cùng Phật giáo bổn địa trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, với nhiều nguyên nhân khác nhau, mảnh đất Sài Gòn – Gia Định xưa và Thành phố Hồ Chí Minh hôm nay đã vươn mình thay đổi, trở thành một đô thị lớn, một trung tâm kinh tế, văn hóa và giáo dục của cả nước. Vì thế, Thành phố Hồ Chí Minh hôm nay là nơi thu hút, không chỉ nhiều du khách đến tham quan, nhiều doanh nghiệp lớn đến đầu tư phát triển kinh tế, mà còn thu hút được nhiều Tăng Ni các tỉnh, thành đến tu học, hành đạo và truyền bá Phật pháp.
Trên hai nghìn năm Phật giáo luôn đồng hành cùng dân tộc Việt Nam đã cho chúng ta thấy rằng: Ni giới Phật giáo luôn giữ một vai trò khá quan trọng và có nhiều đóng góp cho sự phát triển của đạo Phật, nhất là góp phần làm tỏa sáng những giá trị đạo đức, nhân văn của Đức Phật trên đất nước Việt Nam. Chủ đề của buổi tọa đàm chúng ta là “Ni giới Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh: Tiềm năng – Hội nhập – Phát triển” nhằm tri ân, báo ân đến Đức Thánh Tổ Ni Đại Ái Đạo và tôn vinh những đóng góp quý báu của chư Ni đã, đang sinh sống và làm việc tại mảnh đất Sài Gòn – Gia Định – Thành phố Hồ Chí Minh xưa và nay. Nhân đây, Phân ban Ni giới thành phố Đà Nẵng chúng con xin gởi đến chủ đề: “Ni giới Thành phố Hồ Chí Minh qua cái nhìn của Ni giới thành phố Đà Nẵng cả nước1.” Một vài ý kiến thô thiển, nông cạn, Bài tham luận của chúng con sẽ tập trung phân tích một số điểm nổi bật trong quá trình hình thành và phát triển của Ni giới Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó nêu lên những cảm nhận của Ni giới Đà Nẵng về sự phát triển và đóng góp to lớn của Ni giới Thành phố Hồ Chí Minh đối với Phật giáo dân tộc. Nêu lên một vài ý kiến phân tích công đức to lớn của quý Trưởng lão Hòa thượng Ni cùng chư Ni trong Thành phố mang tên Bác, để tỏ lòng tri ân đến quý Ngài.
2. Khái quát quá trình hình thành, phát triển Ni giới tại Thành phố Hồ Chí Minh
Tìm hiểu về lịch sử Ni giới Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng cũng như Việt Nam nói chung, chúng ta không thể không đề cập đến tổ chức Ni bộ Nam Việt được chư vị Tôn đức Ni sáng lập vào năm 1956. Đây là một tổ chức hoạt động hiệu quả, có được hệ thống chặt chẽ và đoàn kết, đã qui tụ hầu hết chư Ni Bắc tông tham gia, diễn ra tại chùa Huê Lâm, Sài Gòn. Đây được xem là một bước phát triển lớn của Ni giới ở miền Nam trước kia để hình thành một tổ chức rộng rãi và có hệ thống, quy củ nhằm đoàn kết chư Ni, thuận lợi cho việc quản lý Ni chúng trong tiến trình tu tập giải thoát và hoằng dương Phật pháp, đem đến sự an lạc cho xã hội nhân sinh.
Đến năm 1972, Ni bộ Nam Việt được đổi tên thành Ni bộ Bắc Tông, trụ sở đặt tại chùa Từ Nghiêm2, nay thuộc quận 10 Thành phố Hồ Chí Minh. Và vào ngày 12/11/2009, Phân ban đặc trách Ni giới thuộc Ban Tăng sự Giáo hội Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh được thành lập do Cố Ni trưởng Thích Nữ Như Châu lãnh đạo, văn phòng được đặt tại chùa Huê Lâm, quận 11 – Thành phố Hồ Chí Minh – một địa chỉ gắn liền với tổ chức Ni bộ Nam Việt trước đây. Từ đây, mở ra con đường mới cho chư Ni cả nước nói chung, chư Ni tại Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng, đó là con đường hoạt động chính thức dưới sự lãnh đạo của một tổ chức quy củ, hiệu quả, cởi mở hơn và có trách nhiệm hơn.
Chúng ta đều biết, từ những buổi đầu mới thành lập cho đến nay, chư Ni Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh đã có đóng góp rất lớn cho sự phát triển Phật giáo Việt Nam nói riêng, cũng như công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất nước nhà và sự nghiệp xây dựng đất nước ta hiện nay nói chung. Sự tận tụy, cũng như đức hy sinh của quý Ngài đối với Đạo pháp và dân tộc không ai có thể phủ nhận. Một vài tấm gương nổi bật hoạt động tại Sài Gòn – Gia Định mà con xin nêu ra đây là:
– Cố Sư trưởng Như Thanh (1911-1999)
– Cố Ni sư Huỳnh Liên (1923-1987)
– Cố Ni trưởng Hải Triều Âm (1920-2013)
– Cố Ni trưởng Thích Huyền Huệ (1924-2015)
– Cố Ni trưởng Thích Trí Hải (1938-20033)
Mỗi vị là một đóa hoa thơm ngát trong vườn hoa Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh, đồng thời cũng là vầng trăng sáng vằng vặc soi đường cho Ni giới, không chỉ cho riêng Thành phố Hồ Chí Minh, mà còn cho chư Ni trong cả nước học tập noi theo nương theo.
Trải qua bao sự thăng trầm của lịch sử dân tộc, đất nước, qua nhiều thế kỷ vẫn có những bậc Ni lưu ở nơi đây âm thầm hy sinh thân mình phụng sự Đạo pháp và Dân tộc theo tinh thần nhập thế. Chúng con đã từng gặp được duyên lành diện kiến quý Ni trưởng và nhận lời giáo huấn của quý Ngài nơi đây, những lời chỉ dạy hay tâm tình của các Ngài đối với chúng con đều là lời vàng ngọc sách tấn, động viên chúng con vững bước trên đường hành đạo không biết mỏi mệt. Các Ngài là những tấm gương nổi bật của Nữ giới Phật giáo, về đạo hạnh cũng như các hoạt động xã hội, văn hóa gắn với lợi ích cho cộng đồng, đã trở thành một niềm tự hào lớn trong ngôi nhà chung của Phật giáo Việt Nam hiện tại.
Khi nói về sự phát triển của Ni giới Phật giáo Việt Nam, thì cũng chính là chúng ta đang tán dương công trạng của chư Ni tại Thành phố Hồ Chí Minh, vì quý Ngài nơi đây mang tính tiêu biểu cho các hoạt động nổi bật của Nữ giới Phật giáo Việt Nam trong thời gian qua, cũng như cho hiện tại và tương lai.
Nhắc đến công lao hành trạng các Ngài, trước tiên con xin được bàn đến những đóng góp của quý Ni trưởng vào dòng chảy lịch sử của Phật giáo Việt Nam thời hiện đại, cũng như truyền thống đấu tranh cách mạng hào hùng, kiên cường và bất khuất của người dân Thành phố Hồ Chí Minh.
Thứ hai là việc Khai sơn tạo tự, trùng tu tôn tạo nhiều ngôi Tự viện, Thiền viện nổi tiếng khắp cả nước đã đáp ứng nhu cầu tâm linh cho người dân địa phương, cũng như duy trì nếp sống văn hóa dân tộc. Qua đây đã cho thấy rằng, những ngôi chùa Ni ở Thành phố Hồ Chí Minh là địa điểm sinh hoạt tu học, góp phần lớn vào việc trưởng dưỡng đạo tâm, thấm nhuần giáo lý của đức Phật cho nhiều thế hệ Phật tử, xây dựng lối sống tích cực và lành mạnh, duy trì nền tảng đạo đức xã hội đang được cộng đồng rất quan tâm hiện nay. Không thể không nhắc đến các chùa hoạt động sôi nổi trên lĩnh vực này như chùa Diệu Giác (quận 2), chùa Bát Nhã (quận 3), chùa Bồ Đề Lan Nhã (quận 6), chùa Dược Sư (quận Bình Thạnh), Ni viện Phước Long (quận 9), chùa Từ nghiêm (quận 10) chùa Huê Lâm (quận 11)… làm nơi sinh hoạt và nuôi dưỡng, đào tạo Tăng tài phục vụ cho Giáo hội Phật giáo trong cả nước. Thành phố Hồ Chí Minh cũng là nơi đã vận động Ni chúng tham gia vào các lớp học chuyên về giáo lý.
Từ năm 1939 – 1945, tại Gia Định, Ni trường do Ni trưởng Diệu Tấn khai mở tại chùa Kim Sơn (Phú Nhuận) làm nơi đào tạo chư Ni các tỉnh, thành về tham gia học tập. Đây cũng chính là nơi đã góp phần đào tạo Ni tài cho Phật giáo Việt Nam trước và sau năm 19754, là một nét nổi bật và đồng thời là một đóng góp lớn của Ni giới Phật giáo Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn đất nước vừa độc lập. Với những thành quả ấy, chúng con xin bày tỏ lòng thành kính tri ân công đức cao dày của chư Thánh tử đạo cùng các bậc cao Tăng thạc đức Ni trưởng, Ni sư đã hiến trọn đời mình, hy sinh cho Đạo pháp được phát triển và tồn tại, để Ni chúng hậu học chúng con ngày nay cùng chung hưởng. Chúng con xin cúi mình chắp tay niệm ân quý Ngài và xin hứa sẽ cố gắng noi theo hạnh nguyện của các Ngài để làm phương châm hoạt động cho Phật giáo tại địa phương của mình.
Tiếp nối công hạnh của tiền nhân, chư Ni hiện nay đang làm việc và sinh sống tại Thành phố Hồ Chí Minh được Giáo hội tạo điều kiện trực tiếp tham gia giảng dạy ở các lớp Cao Trung cấp Phật học mà không bị giới hạn bởi giới luật hay điều lệ. Tại Học viện Phật giáo Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, Ni giới có một vị trí xứng đáng trong công tác giáo dục, chư Ni có thể đứng lớp giảng dạy tất cả các môn học cho cả Tăng – Ni5 và Ni chúng chúng con được quý Ngài khuyến khích cho phép đăng đàn thuyết pháp trong các hội chúng Phật tử, hay thuyết trình trong các hội thảo ở trong nước cũng như ở nước ngoài. Từ những cơ hội đó, chư Ni sẽ ngày càng thể hiện ý thức trách nhiệm của mình đối với việc tu học, rèn luyện bản thân để được tham gia vào những công việc chung của Giáo hội.
Cả nước ta hiện nay có tổng cộng là 4 Trường Đại học Phật giáo, trong đó Học viện Phật giáo tại Thành phố Hồ Chí Minh là nơi đào tạo được số lượng chư Ni lớn nhất cả nước. Sau khi hoàn thành việc học tại trường, chư Ni có cơ hội được cấp phát những phần học bổng để có thể tiếp tục nâng cao trình độ sở học của mình tại: Ấn Độ, Thái Lan, Đài Loan, Trung Quốc hay Sri Lanka… và khi trở về có thể được mời để tham gia vào các công tác Phật sự của Giáo hội. Các vị có thể tham gia nhiều lĩnh vực hoạt động khác nhau, nhưng chính yếu là Giáo hội và Phân ban Ni giới cũng tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất có thể để giúp Ni giới trẻ có cơ hội thể hiện tài năng và nhiệt huyết sức trẻ của mình. Chúng con thiết nghĩ, đây là một trong những lí do giúp Thành phố Hồ Chí Minh chúng ta có một đội ngũ Ni giới trí thức lớn mạnh, phục vụ cho nhu cầu giảng dạy tại các trường Đại học Phật giáo và các trường Đại học bên ngoài. Đây là một trong những lợi thế có thể nói, chỉ có chư Ni đang sinh sống và làm việc tại Thành phố Hồ Chí Minh mới có nhiều cơ hội thực hiện.
Một hoạt động nổi bật khác là vào tháng 8 năm 2013, Ni trưởng thượng Tịnh hạ Nguyện – Trưởng Phân ban Ni giới Trung ương, cùng chư Ni tại Thành phố Hồ Chí Minh cho ra đời tập san mang tên Hoa Đàm. Hiện nay, trụ sở đặt tại Tổ đình Huê Lâm (Quận 11, Thành phố Hồ Chí Minh). Ban Biên tập cũng là quý Ni trẻ đang sinh sống và làm việc tại đây. Đặc san từ đó ra đều đặn, cho đến nay đã trên 80 số.
Theo như lời giới thiệu trong ngày ra mắt ấn phẩm đầu tiên, Ni trưởng Thích Tịnh Nguyện có nói: “… Hoa Đàm với tôn chỉ và mục đích quảng bá hình ảnh GHPGVN, hình ảnh hoạt động tích cực của Nữ giới Phật giáo Việt Nam đến cộng đồng xã hội trong và ngoài nước…”. Hiện nay, Hoa Đàm hầu như đã được phát hành rộng rãi cả trong và ngoài nước với số lượng lớn, vì vậy Hoa Đàm được xem là nhịp cầu kết nối giữa những người con gái Đức Như Lai trên cả nước và trong mọi thời đại. Mặc dù ra đời muộn, nhưng đây là lần đầu tiên Ni giới tự thân đứng ra thành lập riêng một ấn phẩm, với những sự đóng góp công sức và tài hoa trí huệ của chư Ni trên địa bàn Thành phố. Điều này cho thấy, thế hệ Ni trẻ có học thức, có tài năng, đang nỗ lực khẳng định mình trên mọi bước đường tu học, hành đạo, nguyện không ngừng dấn thân trên khắp mọi nẻo đường nhân thế, trong đó có cả con em, đồ chúng đệ tử của chúng con đang sinh sống và làm việc tại đây. Đó là lí do mà nhiều vị tôn đức Ni, chư Ni trẻ, tuy sinh trưởng và tu học từ nhiều vùng, miền khác nhau, nhưng đã đến đây hành đạo, góp phần rất lớn vào thành tựu hoạt động của Ni giới Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh ngày một phát triển vẻ vang hơn. Điều này con xét nghĩ, còn rất nhiều tỉnh, thành khác trên cả nước vẫn còn chưa được tạo điều kiện đúng mức để tự do hoạt động, giảng dạy và thành lập các công tác hoạt động Phật sự như quý Ngài ở nơi đây. Đây có thể xem là những nét nổi bật mà Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh và Phân ban Ni giới đã tạo điều kiện cho chư Ni trên địa bàn thành phố được chứng tỏ năng lực trình độ, khả năng quản lý của mình trong đời sống tu hành và trong các lĩnh vực khác của cuộc sống.
3. Một số cảm nghĩ về Ni giới Thành phố Hồ Chí Minh
Nếu nói chư Ni trong cả nước là tập hợp những viên gạch, cát, đá,… để tạo nên ngôi nhà chung mang tên Phân ban Ni giới, thì chư Ni tại Thành phố Hồ Chí Minh chính là rường cột, là sợi xích móc nối xuyên suốt cho chư Ni trong cả nước có sự kết nối trên tinh thần đoàn kết hòa hợp của người con Phật. Với những đóng góp to lớn trong quá trình xây dựng nên ngôi nhà thành quả ấy thì chư Ni Thành phố Hồ Chí Minh trở thành niềm tự hào chung của Phật giáo Việt Nam, đặc biệt đã hình thành nên những giá trị riêng mà chư Ni các tỉnh thành chúng con đang rất cần được tiếp nhận, để có thể phát huy trong bối cảnh hội nhập và phát triển của Đạo pháp tỉnh nhà như hiện nay.
Trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin, việc một số chư Ni quá chú trọng về hình thức hoạt động, cũng như thi đua thành tích, đã ảnh hưởng không ít đến việc tu tập nội tâm và rèn luyện nhân cách. Nhất là trong số các Ni trẻ, một số ít Ni do bản lĩnh tu tập chưa vững, ý thức học tập chưa cao, nên họ dễ bị ngoại cảnh tác động, chi phối, lôi kéo. Đây là một vấn đề đáng quan tâm trong đời sống hội nhập hiện nay. Vậy mà quý Ngài với bản lĩnh kiên cường, với lòng từ rộng lớn, vẫn luôn cố gắng lưu giữ và thể hiện cái giá trị truyền thống của Ni giới Phật giáo được kết tinh qua cốt cách của những vị Ni trưởng mà cả đời tu của họ lúc nào cũng nghiêm trì giới luật, trau giồi Giới – Định – Tuệ, tôn trọng Bát Kỉnh Pháp, luôn dùng tâm khiêm tốn nhu hòa để giải quyết những vấn đề then chốt. Đặc biệt, quý Ni luôn tôn kính và nương tựa cầu pháp với các bậc cao Tăng thạc đức, để học hỏi trau giồi kinh nghiệm quản lý đồ chúng và rèn luyện bản thân. Việc xây dựng cơ sở II Học viện Phật giáo Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh tại xã Lê Minh Xuân làm trường nội trú lớn nhất cả nước, tạo điều kiện cho Tăng Ni sinh được lưu trú tại trường để thuận tiện cho việc tham cứu học tập cũng như được hỗ trợ quản lý đời sống tu tập hàng ngày của mầm non Giáo hội, là một việc làm khiến cho chúng con vô cùng hoan hỷ và tán thán.
Là đệ tử xuất gia, người con gái của đức Như Lai, chúng con hiểu mình phải làm thế nào để báo đền ơn Phật, Tổ; phải phấn đấu thế nào để có thể là một thành viên tin cậy của Giáo hội. Giáo hội có phát triển tồn tại hay không phần lớn là do Tăng Ni góp phần căn bản, thực hiện hạnh nguyện lợi tha, cứu khổ ban vui, vô ngã của Đức Phật dạy. Quý Ngài ở nơi đây không ngại gian khổ khó khăn, tiếp nhận và quản lý hàng trăm Ni chúng tu học tại trường với một mục đích tu học “Lấy tình thương làm lẽ sống – lấy trí huệ làm sự nghiệp” Quý Ngài luôn lấy tâm nguyện “Phục vụ chúng sinh là thiết thực cúng dường Chư Phật – trang nghiêm tự thân chính là trang nghiêm Giáo hội để tu đạo và hành đạo.“
Từ sau ngày đất nước tiến hành công cuộc đổi mới, Phật giáo Việt Nam nói chung và Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng đã hội nhập nhanh chóng vào đời sống xã hội nước ta, kể cả quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra một cách mạnh mẽ hiện nay. Vì vậy, chúng con được biết, chư Ni Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh đã không ngừng nỗ lực trên con đường học Phật, để tiến tu giải thoát và đặc biệt là phấn đấu nâng cao trình độ học vấn, để đóng góp cho sự nghiệp hoằng pháp, giáo dục Phật giáo, cũng như hội nhập vào đời sống văn hóa, xã hội thành phố. Có thể nói, quý Ngài đã không ngừng trau giồi phát triển cả năng lực và đạo đức, cả đạo học và thế học để tích cực hội nhập với cộng đồng quốc tế, mà không đánh mất hạnh nguyện của một bậc “xuất trần thoát tục”, đó chính là niềm tin, là điểm tựa không chỉ cho Phân ban Ni giới chúng con, mà cho cả thế hệ chư Ni trẻ trong cả nước học tập và noi theo.
Chúng con được biết, từ ngày Phân ban Ni giới thuộc Ban Tăng sự Giáo hội Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh được thành lập đến nay đã qui tụ những bậc Tôn đức Ni và chư Ni thuộc 21 quận, huyện và TP. Thủ Đức có điều kiện sinh hoạt tu học, trao đổi Phật pháp và nối kết những hoạt động hoằng pháp, văn hóa, giáo dục, xã hội, không chỉ trên địa bàn thành phố, mà còn có sự kết nối và lan tỏa ra các tỉnh thành khác trên cả nước. Hàng năm, vào mùa An cư kiết Hạ, quý Ngài không quản ngại đường sá xa xôi, công tác bận rộn, vẫn bỏ công sức lặn lội đến các trường hạ của chư Ni khắp các tỉnh thành trong cả nước để động viên, sách tấn, thăm hỏi, tặng những ấn phẩm về đạo lý cho chư Ni chúng con. Đây là một hành động thiết thực và vô cùng quý báu, mà chúng con không thể dùng ngôn từ để nói lên niềm tri ân đối với quý Ngài.
Bên cạnh vai trò của chư Ni, nhân đây, khi nói đến hạnh nguyện những người con gái của Đức Phật, chúng con cũng xin được dành lời tán dương đến vai trò hộ pháp của nữ cư sĩ Phật giáo ở Thành phố Hồ Chí Minh. Những đóng góp của quý vị đối với Phật giáo ngày càng nổi bật, góp phần không nhỏ cho sự phát triển Phật giáo ở đô thị lớn nhất nước ta hiện nay. Quý vị đến từ nhiều thành phần khác nhau trong xã hội, từ trí thức, văn nghệ sĩ, nhà kinh doanh cho đến tiểu thương, nội trợ, người hưu trí,… nhưng tất cả họ đều có chung một tấm lòng hướng về Phật đạo, phục vụ cho Giáo hội Thành phố tỉnh nhà ngày càng lớn mạnh, phát triển mà các địa phương tỉnh khác trong nước không thể so sánh được. Điều này cho thấy, năng lượng tu tập và đạo hạnh của quý Ngài trong Giáo hội và Phân ban Ni giới đã tạo được niềm tin vững mạnh đối với tín đồ Phật tử để họ nguyện dấn thân phụng sự cho Đạo pháp với một tinh thần không mệt mỏi.
4. Kết luận
Qua tham luận “Ni giới Thành phố Hồ Chí Minh Rường Cột Xuyên Suốt Cho Chư Ni Toàn Quốc”, chúng con xin được đại diện Phân ban Ni giới thành phố Đà Nẵng gởi lời tán thán và tri ân đến quý Trưởng lão Hòa thượng Ni, cùng Tôn đức Ni trên địa bàn Thành phố, đã có những đóng góp to lớn trong sự phát triển chung của Ni giới quốc tế nói chung và Ni giới Phật giáo Việt Nam nói riêng. Những nỗ lực của quý Ngài trong việc hưng thịnh Đạo pháp và phát triển Phật giáo dân tộc, vấn đề giúp Phật giáo chúng ta được hội nhập và phát triển với xã hội và thời đại là thật sự đáng trân trọng và noi theo.
Ni chúng chúng con xin nguyện phát huy truyền thống “Tổ tổ tương truyền, sư sư tương kế”, làm cho Đạo pháp không ngừng phát triển, dù gặp phải nghịch cảnh chướng duyên gì chúng con quyết vì Đạo pháp hy sinh, giữ gìn lục hòa cộng trụ và lòng vô ngã vị tha, giới đức thanh tịnh, đạo lực kiên cố để đền đáp công ơn trong muôn một của các bậc tiền bối, suốt đời tận tụy vì Đạo pháp và Dân tộc, làm sáng chói cho Đạo pháp và làm rạng ngời cho non sông đất nước.
NT. Thích Diệu Cảnh – Trưởng Phân ban, PBNG TP. Đà Nẵng
- Nhiều tác giả, Hội thảo khoa học 300 năm Phật giáo Gia Định – Sài Gòn, Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh.
- Dương Hoàng Lộc (2016), Nữ giới Thành phố Hồ Chí Minh, Truyền thống – Hội nhập – Phát triển.
- Nhiều tác giả, Hội thảo khoa học 300 năm Phật giáo Gia Định – Sài Gòn, Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh.
- Trần Hồng Liên (2008), Sư trưởng Như Thanh với sự hình thành và phát triển Ni Bộ Nam Việt.
- Trích bài tham luận, Ni giới Việt Nam làm đẹp cho đạo, làm tốt cho đời (2019), Báo Văn Hóa đăng tải.