Hành trình Tiến sĩ (Nghiên cứu sinh) như một cuộc hành hương
Cuộc hành hương là cả một hành trình hướng ngoại và hướng nội (Barber, 1991) không nên bị nhầm lẫn như là sự bảo đảm cho Giải thoát (cứu rỗi – Salvation). Trong khi hành trình bên ngoài, về thể chất có thể đưa người hành hương đến những nơi “linh thiêng xa xôi” “mới mẻ, lạ lẫm, nguy hiểm” (Barber, 1991), thì chính hành trình bên trong mới có thể chứng minh được sự chuyển biến lớn nhất. Cuộc hành hương gợi lên và nuôi dưỡng sự thức tỉnh và hòa giải bên trong, đưa ra sự tự khám phá sâu thẳm, sự phát triển tâm linh và sự hiểu biết sâu sắc về vị trí của một người trong thế giới. Đối với người hành hương, hành trình không chỉ đơn thuần là di chuyển qua những khoảng cách địa lý, mà còn băng qua địa hình của bản thể (the self), bộc lộ những khía cạnh xa lạ, khác thường hoặc không thể đoán trước của chính bản thể của họ.
Leeming (2020) xác định “ba bước thiết yếu” trong một cuộc hành hương: “Sự tách biệt khỏi cuộc sống bình thường; sự tương tác với điều thiêng liêng; và sự trở về với cảm giác đổi mới”. Những giai đoạn này cộng hưởng với trải nghiệm của tôi trong quá trình làm Tiến sĩ. Bước đầu tiên phản ánh việc rời xa sự thoải mái của các khuôn khổ học thuật thông thường, đắm mình vào những ý tưởng và phương pháp luận xa lạ, mở rộng ranh giới của những gì tôi nghĩ mình biết. Bước thứ hai phản ánh những khoảnh khắc tôi gặp phải thông tin mới thách thức các giả định của tôi, qua đó mở rộng giới hạn và suy nghĩ của tôi. Cuối cùng, bước thứ ba xảy ra khi hành trình làm Tiến sĩ của tôi gần kết thúc. Tôi thấy mình không chỉ quay trở lại với các câu hỏi nghiên cứu ban đầu mà còn quay trở lại với ý thức sâu sắc hơn về bản thân. Sự trở về này không chỉ mang tính trí tuệ; mà còn mang tính cá nhân: tích hợp những thách thức, kinh nghiệm và hiểu biết từ hành trình của tôi, điều đã định hình lại cả nghiên cứu của tôi và ý thức luôn tiến triển của tôi về bản thân.
Nói cách khác, hành trình làm Tiến sĩ không chỉ là một hoạt động học thuật, mà còn là một cuộc khám phá kiến thức và mục đích cá nhân. Cũng giống như một người hành hương có thể trải nghiệm sự phát triển tâm linh thông qua những thách thức về thể chất và cảm xúc, cảm giác hiểu biết của riêng tôi đã thay đổi. Những gì từng có vẻ như là chân lý đã được thiết lập nhường chỗ cho những câu hỏi sâu sắc hơn, thúc đẩy tôi thoát khỏi sự thoải mái của tư duy cố định và đắm mình vào cả địa hạt chưa được khám phá trong nghiên cứu của tôi cũng như lãnh địa chưa được khám phá của bản thể bên trong tôi. Thông qua quá trình này, nghiên cứu của tôi không chỉ trở thành một cuộc khám phá tri thức bên ngoài, mà còn là một hành trình nuôi dưỡng cá nhân và tâm linh, một hành trình tiếp tục diễn ra thông qua việc đặt câu hỏi về thế giới xung quanh tôi và xem xét lại các giả định bên trong.
Mạng lưới và Tấm chăn như một phép ẩn dụ
Những ẩn dụ của Ray và McFadden về mạng lưới (2001, 2003) và tấm chăn (2001, 2005) cung cấp một góc nhìn có ý nghĩa để chiêm nghiệm những trải nghiệm của tôi trong bức tranh rộng lớn hơn của các giáo lý và thực hành Phật giáo. Cả hai ẩn dụ đều gói gọn bản chất phức tạp, phi tuyến tính và phụ thuộc lẫn nhau của sự trưởng thành cá nhân, trí tuệ và tâm linh của tôi.
Ẩn dụ về mạng lưới đại diện cho một mạng lưới phức tạp, phụ thuộc lẫn nhau, dù là “vật chất” như mạng nhện hay “ảo” như World Wide Web (Ray and McFadden 2001, 2003). Cả hai hình thức đều minh họa cho sự kết nối và tính năng động của một hệ thống quan hệ có khả năng giáo dục, đồng sáng tạo, truyền cảm hứng và nuôi dưỡng. Trong hành trình học thuật của tôi, mạng lưới (web) – mỗi nhánh tượng trưng cho một yếu tố then chốt – đại diện cho sự hỗ trợ giám sát, các cuộc trò chuyện với người cung cấp thông tin nghiên cứu (cả chính thức và không chính thức), tương tác với các đồng nghiệp và những khoảnh khắc suy ngẫm đơn độc với các tài liệu và dữ liệu thu thập được. Những nhánh này không tĩnh; chúng phát triển khi nghiên cứu của tôi phát triển, trong đó một cuộc trò chuyện bất ngờ với một đồng nghiệp sẽ nảy sinh một ý tưởng mới hoặc một khoảnh khắc suy ngẫm đơn độc sẽ dẫn đến mối liên hệ sáng tạo giữa khái niệm và dữ liệu. Mỗi tương tác, dù được lên kế hoạch hay tự phát, đều là một sợi dây đan xen vào bức tranh lớn hơn của dự án của tôi. Những mối quan hệ này nhấn mạnh bản chất phụ thuộc lẫn nhau của sự trưởng thành cá nhân, trí tuệ và tâm linh của tôi. Hơn nữa, việc lắng nghe những câu chuyện của những người tham gia của tôi điều hướng con đường và thực hành của họ, tôi tìm thấy những điểm tương đồng với hành trình của mình, những thách thức, hiểu biết sâu sắc và sự chuyển biến của nó. Quá trình làm Tiến sĩ không hề tuyến tính: có những khoảnh khắc bị lạc, quay lại các bước và điều hướng những con đường vòng bất ngờ. Tuy nhiên, những khoảnh khắc này đã trở thành cơ hội để hướng nội. Góc nhìn này đã giúp tôi luôn cởi mở với những điều không chắc chắn của hành trình và tìm thấy giá trị trong chính quá trình, thay vì tập trung vào kết quả. Chính thông qua những gián đoạn và đường vòng mà tôi tìm thấy tiếng nói của mình trong nghiên cứu, tạo ra những hiểu biết sâu sắc và kết nối bất ngờ với các ý tưởng.
Ẩn dụ về tấm chăn bổ sung thêm cho sự hiểu biết này bằng cách làm nổi bật bản chất nhiều lớp và tiến hóa của hành trình. Cho dù theo sau “một cấu trúc tổ chức” hay tạo nên “một chiếc chăn điên rồ” (Ray and McFadden 2001, 2005), mỗi mảnh, khi được xem như một phần của tổng thể, đều bộc lộ vẻ đẹp độc đáo của nó. Mặc dù chúng ta có thể mong muốn một quá trình tuyến tính và có thể dự đoán được, nhưng việc tạo ra một chiếc chăn bông – giống như hành trình của hạnh phúc, chánh niệm và tâm linh – cho thấy rằng, tuyến tính không cần thiết cho sự toàn vẹn. Quá trình này diễn ra dần dần, thường diễn ra theo những cách không tuyến tính, không thể đoán trước và không ngờ tới. Ẩn dụ về tấm chăn đồng điệu với trải nghiệm học thuật của tôi: Đôi khi quá trình này có cảm giác rời rạc, với những khoảnh khắc bối rối, nghi ngờ và thất vọng. Tuy nhiên, khi các chủ đề khác nhau – câu hỏi nghiên cứu, phương pháp luận, khuôn khổ lý thuyết, công tác thực địa và tương tác với dữ liệu thu thập được – đan xen vào nhau, chúng tạo thành một mô hình “khâu phức tạp” (intricate stitching) (Ray and McFadden 2001, 2005) giúp hoàn thành luận án của tôi. Trong những lúc bối rối, nghi ngờ và thất vọng, tôi đã học cách chấp nhận quá trình, thay vì vội vã chạy theo kết quả.
Thực hành sáng tạo như Chiến lược đối phó
Những yêu cầu của chương trình Tiến sĩ thường ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, cảm xúc và tinh thần của tôi, buộc tôi phải tìm cách đối phó và khôi phục sự cân bằng. Tôi bị ốm hầu như mỗi tuần. Da tôi trở nên nhạy cảm hơn. Đau đầu dai dẳng và mỏi mắt làm trầm trọng thêm những khó khăn của tôi. Có một thời điểm, tôi phải nhập viện để đảm bảo gan khỏe mạnh và cân bằng. Tất cả những điều này xảy ra mặc dù tôi tập yoga và pilates bốn đến sáu lần một tuần; mặc dù thói quen này có lợi cho sức khỏe thể chất của tôi, nhưng cuối cùng nó lại trở thành một công việc vặt và gây căng thẳng. Sự cứng nhắc của thói quen dường như phản ánh áp lực trong hành trình học tập của tôi, khiến tôi khao khát sự rộng rãi và linh hoạt hơn. Tôi mong muốn ít hơn – làm ít hơn, di chuyển ít hơn, có ít thứ hơn. Đồng thời, tôi mong muốn nhiều hơn – thể hiện bản thân nhiều hơn, nhẹ nhõm hơn, sự sáng tạo ý nghĩa hơn, giao tiếp nhiều hơn và phù hợp với sự hướng dẫn bên trong tôi. Mâu thuẫn giữa những mong muốn đối lập này đã thúc đẩy sự chiêm nghiệm sâu sắc hơn về những gì tôi thực sự cần ghi nhớ và chăm sóc bản thân.
Cuối cùng, tôi trở nên sợ viết. Tuy nhiên, tôi muốn viết ra những từ ngữ, nhưng chỉ “một cách phi lo-gic và không mạch lạc” (Goldberg 2016, 2013) theo những cách cho phép tôi thể hiện sự lộn xộn, lầy lội, rời rạc bên trong. Vì vậy, tôi bắt đầu thực hiện “thực hành viết” như một cách “để [học lại] cách tin tưởng vào [tâm trí và cơ thể] của chính mình; để trở nên kiên nhẫn và không hiếu chiến” (Goldberg 2016, 2012). Thực hành này cho phép tôi “tập hợp năng lượng” (Goldberg 2016, 2013) một cách tự nhiên và không phán xét, do đó cho phép tôi viết các chương theo tốc độ của riêng mình, từng phần một, dần dần kết hợp lại thành những phát hiện của tôi. Bằng cách lên tiếng về những xáo trộn và giằng co bên trong tôi, tôi bắt đầu mở đường cho sự nuôi dưỡng và chữa lành cá nhân, trí tuệ và tinh thần. Viết theo cách này đã trở thành liều thuốc giải cho sự cứng nhắc và hạn chế của những giả định và kỳ vọng về học thuật của tôi, mang đến cho tôi không gian để khám phá những phần thô sơ, dễ bị tổn thương của bản thân mà trước đây tôi đã che giấu hoặc chưa từng gặp.
Nhìn lại, tôi càng cảm thấy bị mắc kẹt và bị thôi thúc, tôi càng mong muốn lắng nghe những chỉ dẫn đến từ bên trong và tạm thời buông bỏ những đòi hỏi bên ngoài. Hội họa, đặc biệt là hội họa trực quan, đã trở thành một hoạt động bổ sung cung cấp không gian và phương tiện để tự thể hiện. Đây là lý do vì sao tôi vẽ mà không có kế hoạch, cho phép những suy nghĩ và cảm xúc của tôi hình thành trong các hình ảnh trực quan trên giấy hoặc vải. Tôi nhớ lại những lúc chỉ có một nét cọ hoặc một chấm bút xuất hiện sau khi ngồi trước tờ giấy trong 30 phút hay một giờ. Quá trình này trở thành một hình thức thiền định, giúp tôi ngoại tại hóa (externalize) và hiểu được bức tranh bên trong của mình.
Phẩm chất của sự chậm rãi
Sự chậm rãi, theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng, là một khía cạnh nội tại của trải nghiệm hành hương. Đi bộ đường dài đến các địa điểm linh thiêng đòi hỏi sự nhẫn nại và chú ý đến bước chân và môi trường xung quanh. Tương tự, cuộc hành hương nội tâm bao gồm việc quan sát suy nghĩ và cảm xúc của một người. Ngoài bối cảnh hành hương, sự chậm rãi có ứng dụng rộng hơn trong việc điều hướng các quá trình chuyển đổi của cuộc sống, dù được dự đoán trước hay mang tính bất ngờ. Trong xã hội có nhịp độ nhanh của chúng ta, đặc trưng bởi sự vội vã và năng suất, việc không cảm thấy vội vã có thể đóng vai trò là một lựa chọn có chủ ý để ưu tiên chiều sâu hơn là tốc độ và quá trình hơn là sự tiến tới (progress). Trong lĩnh vực của công việc trí tuệ, sự chậm rãi “có nghĩa là [cẩn thận, thận trọng và sáng suốt… [mặc dù] mục đích không phải là sự chậm rãi vì lợi ích của chính nó” (Burbules 2020, 1443).
Trong suốt hành trình nghiên cứu của mình, tôi đã học được rằng, sự chậm rãi không phải là một trở ngại mà là một cơ hội để khám phá, học hỏi, chiêm nghiệm và hội nhập. Tất nhiên, việc đưa sự chậm rãi vào sự nghiệp và cuộc sống cá nhân của tôi đòi hỏi phải thay đổi tư duy – tôi đã phải, và thỉnh thoảng vẫn phải làm, chống lại sự thôi thúc đo lường tiến bộ bằng các số liệu thông thường về năng suất và thay vào đó tập trung vào chất lượng tương tác của tôi với từng nhiệm vụ. Đối với tôi, điều này không phải là việc quản lý thời gian hoặc dự án tốt hơn hoặc bị ám ảnh bởi mục tiêu cuối cùng; mà là việc thừa nhận rằng, sự trở thành (becoming) là một quá trình liên quan đến việc chú ý và tôn trọng nhịp điệu và dòng chảy cá nhân. Theo nghĩa này, sự chậm rãi trở thành một sự thực hành (tu tập).
Bản thân hành động chậm lại hoặc không vội vã cho phép tôi đào sâu hơn sự trân trọng của mình đối với các lớp của sự vô thường (impermanence). Chính trong những khoảng dừng, khoảng cách giữa những khoảnh khắc không chắc chắn và sự sẵn lòng buông bỏ nhu cầu về những câu trả lời ngay lập tức mà sự chuyển hóa có thể xảy ra. Tôi cũng cảm thấy dễ dàng hơn khi buông bỏ những kỳ vọng và chấp nhận sự không chắc chắn đi kèm với hành trình làm Tiến sĩ của mình bằng cách thừa nhận tính vô thường của cả quá trình nghiên cứu và bản thân (the self). Hơn nữa, sự chậm rãi củng cố rằng, công việc của tôi – giống như thế giới rộng lớn hơn – được định hình bởi vô số mối liên hệ và lực lượng tương tác, từ những ảnh hưởng và sự hỗ trợ của các mối quan hệ cá nhân và chuyên môn của tôi đến các bối cảnh xã hội, văn hóa và lịch sử xung quanh dự án nghiên cứu của tôi. Tôi ngày càng hiểu rằng, quá trình làm Tiến sĩ của mình là một phần của mạng lưới tri thức được kết nối, một mảnh nhỏ nhưng không thể thiếu trong một tấm chăn lớn hơn nhiều.
Kết luận
Khi suy ngẫm về hành trình học thuật của mình, tôi nhận ra rằng, những hạt giống của công việc huấn luyện của tôi đã được gieo trồng. Mặc dù tôi không được đào tạo chính thức, nhưng các triết lý và nguyên tắc của huấn luyện và chánh niệm được đan xen vào cách tiếp cận của tôi để vượt qua những thách thức. Những trải nghiệm này đã đặt nền tảng cho quá trình đào tạo, cấp chứng chỉ và thực hành sau này của tôi với tư cách là một huấn luyện viên về cuộc sống, tiếp tục thu hẹp khoảng cách giữa các khía cạnh cá nhân và chuyên môn trong hành trình của tôi. Ngoài ra, công trình Tiến sĩ của tôi đã làm sáng tỏ những cách phức tạp mà các chiều hướng cá nhân và chuyên môn trong nghiên cứu của tôi được đan xen vào nhau. Từ khuôn khổ hành hương bao hàm bản chất chuyển hóa của hành trình của tôi đến những phép ẩn dụ về mạng lưới và tấm chăn giúp tôi nhận ra sự kết nối trong công việc của tôi, mỗi trải nghiệm đều góp phần hình thành nên con người tôi của ngày hôm nay. Chậm lại, dù là trong nghiên cứu hay trong cuộc sống, là chìa khóa để tìm thấy sự sáng rõ và cân bằng giữa sự bất ổn và hỗn loạn. Các hoạt động sáng tạo mà tôi khám phá, từ hội họa trực quan đến viết lách như một hoạt động thiền định, đã cho phép tôi kết nối thế giới bên trong và bên ngoài, thể hiện suy nghĩ, cảm xúc và hiểu biết của mình theo những cách mà các khuôn khổ học thuật truyền thống không thể làm được. Cuối cùng, hành trình này đã dạy cho tôi rằng, quá trình trở thành – dù là nhà nghiên cứu, huấn luyện viên hay là một con người – đòi hỏi sự nhẫn nại, hiện diện và cởi mở với điều chưa biết. Khi tôi tiếp tục phát triển cả về đời sống cá nhân và sự nghiệp, tôi được nhắc nhở rằng, sự chuyển hóa không phải là đích đến mà là một quá trình diễn ra liên tục phát triển mạnh mẽ trong những khoảnh khắc tĩnh lặng, suy ngẫm và kết nối.
Tài liệu tham khảo
Barber, R. 1991. Pilgrimages. Woodbridge: Boydell Press.
Burbules, N.C. 2020. “Slowness as a virtue.” Journal of Philosophy of Education 54 (5): 1443-1452. doi: 10.1111/1467-9752.12495.
Goldberg, Natalie. 2016. Writing Down the Bones: Freeing the Writer Within. 30th Anniversary Edition. Shambhala.
Leeming, D.A. 2020. “Pilgrimage.” In Encyclopedia of Psychology and Religion, edited by D.A. Leeming, et al. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-24348-7_511.
Ray, R.E., and S.H. McFadden. 2001. “The Web and the Quilt: Alternatives to the Heroic Journey toward Spiritual Development.” Journal of Adult Development 8 (4): 201-211. doi: 10.1023/A:1011334411081.
