Từ xa xưa tổ tiên ta đã dạy: “Ngọc bất trác bất thành khí, nhân bất học bất tri lý”. Cuộc sống bao đời đã chứng minh hùng hồn chân lý đó, vì ngọc mà không mài thì không thành ngọc quý, người ta không học thì không biết nghĩa lý của cuộc đời. Chân lý đó là sợi chỉ đỏ xuyên suốt đời này sang đời khác, vang vọng cho đến hôm nay và mai sau. Vì vậy, đã có biết bao ông bố, bà mẹ đã dắt những đứa con mới lên sáu, lên bảy đến cửa nhà thầy giáo “xin thầy dăm ba chữ học làm người”, để khi lớn lên thoát được cảnh ngu tối, dốt nát biết đường ăn ở, nếp sống với đời.
Trong xã hội ngày xưa, cũng xuất hiện lắm hình ảnh thơ mộng “bên chàng đọc sách, bên nàng quay tơ” hoặc “nàng thì cày sâu cuốc bẫm, chàng thì văn hay chữ tốt”. Đây là động lực thúc đẩy trai gái làng xưa vươn lên trong cuộc sống. Biết bao gái làng nai lưng làm lụng cực nhọc, cấy cày, quay tơ, dệt lụa để nuôi chồng ăn học thành đạt. Biết bao trai làng đêm ngày chăm lo đèn sách để khỏi thua anh, kém chị. Cao hơn, có cặp vợ chồng còn ao ước “Cả bảng vàng, bia đá” theo kiểu “ngựa anh đi trước võng nàng theo sau” để hãnh diện với đời.
Đã hàng ngàn năm qua cho đến ngày nay, vẫn còn văng vẳng bên tai biết bao tiếng nói thiết tha của đám học trò xưa “Học cho da nát lòi xương”, “Học ra rả như cuốc kêu mùa hè”, “Học cho rạng mặt nở mày mẹ cha”, “Học cho ấm tấm thân mình”, “Khổ học thành tài để cứu nước, cứu dân”… Sử sách còn ghi lại biết bao tấm gương học tập như vậy. Lắm học trò xưa nghèo xác, nghèo xơ hàng ngày sống trong túp lều tranh, trại cỏ dột nát, cơm ngày ba bữa chỉ có rau với muối mà học thành tài nên dân gian còn truyền tụng: “Lều tranh, trại cỏ ngửa nghiêng hôm sớm với trời trăng. Đĩa muối, tràng rau ngậm nuốt tháng ngày để học hành”.
Truyền thống hiếu học của dân ta như thế đó, nên cả xã hội đều trân trọng tôn vinh các bậc thầy giáo của mình “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư, “Không thầy đố mày làm nên”, “Công cha, nghĩa mẹ, ơn thầy”, “Mồng một tết cha, mồng ba tết thầy” mà nổi cộm là:
“Muốn sang thì bắc cầu kiều
Muốn con hay chữ phải yêu lấy thầy”.
Những câu nói đầy tình nghĩa đó đối với các bậc thầy giáo đã trở thành kho tàng ca dao, tục ngữ sống mãi với muôn đời, trở thành định lý bất di bất dịch của cả cộng đồng dân tộc, nó thiêng liêng cao cả biết bao. Có chuyện xưa được kể rằng, thầy Nguyễn Doãn Cử quê Thái Bình, là người thầy có đức độ tài năng nên được điều về triều đình Huế làm giảng quan Phủ Tôn nhân, chuyên dạy học cho con cháu hoàng tộc. Một hôm do mê say dạy học, đã lấy cây roi quất vào người một vương tôn lười học lại bướng bỉnh. Khi tỉnh lại, thầy phát hoảng vì đây không phải là học trò bình thường mà thuộc loại “con cháu nhà trời” bèn vội vàng dâng sớ tạ lỗi và xin cáo quan về vườn. Khi nhận được sớ của thầy, vua Tự Đức mỉm cười và trao cho thầy thêm ba cây roi nữa để tiếp tục dùng giữ nghiêm khuôn phép học đường và phán rằng: “Khanh làm như rứa là hoàn toàn đúng đạo lý, nếu không nghiêm túc như rứa thì làm sao mà đào luyện được những người có đức, có tài để kế tục sự nghiệp của hoàng tộc”.
Trong dân gian thời xưa còn lưu lại biết bao kỷ niệm tuyệt đẹp về tình nghĩa thầy trò xưa. Thầy Khóa, thầy Đồ ngồi trên tấm ghế ngựa, học trò phủ phục phía dưới, đứa mài mực, đứa tập viết, đứa học bài, đứa đun bếp pha trà cho thầy, nếu đứa nào đi lại, ra vào đều thưa bẩm tôn nghiêm. Những mái đầu xanh kia còn trái đào, cun cút, áo vá, chân đất mà biết quý mến, tôn trọng thầy như cha mẹ mình vậy. Vào thời đó lớp chưa ra lớp, trường chưa ra trường như ngày nay, lắm lớp học còn ở sảnh đình làng, bên gốc cây đa hoặc dưới mái tranh nghèo. Thế mà thầy ra thầy, trò ra trò, nhờ vậy mà đã đào luyện ra biết bao trái tim, khối óc thật vĩ đại, cả cuộc đời họ đi cùng dân tộc, cùng đất nước làm rạng rỡ non sông đất nước ta như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Khuyến, Lương Thế Vinh và trên 82 tấm bia ở Văn miếu. Về sau còn biết bao nhân tài khác nữa, mà khi nhắc đến tên tuổi họ, ai cũng kính cẩn nghiêng mình, đời đời biết ơn.
Thật đáng mừng biết bao, từ khi cách mạng thành công đến nay, được Bác Hồ và Đảng ta dầy công vun đắp cho sự nghiệp “trồng người” nên truyền thống tôn sư trọng đạo ngày càng được nâng lên tầm cao mới, trở thành sức mạnh phi thường, trở thành tâm thức của toàn dân và tài sản quốc gia. Vì vậy, nên đã khai sinh ra ngày 20/11, ngày Nhà giáo Việt Nam để tôn vinh họ.
Nhân ngày trọng đại này của làng giáo Việt Nam, vững tin rằng, noi gương xưa, các bậc làm cha làm mẹ càng khắc sâu trong tâm khảm của mình “muốn con thành người phải quý thầy giáo, cô giáo”, đội ngũ học sinh, sinh viên càng ghi lòng tạc dạ “nhất tự vi sư, bán tự vi sư” và càng vững tin hơn các bậc thầy giáo, cô giáo là tấm gương sáng cho cả xã hội và học sinh, sinh viên noi theo. Đây là đạo lý mà mỗi con người trong xã hội cần hiểu biết, tôn trọng và giữ gìn.
Đàm Vũ
Diễn đọc: SC Đức Tạng
