Ẩn dụ ‘Lửa về cha mẹ’ trong phẩm Đại Tế Đàn thuộc Tăng Chi Bộ Kinh

Đặt vấn đề

Hiếu là nền tảng của muôn hạnh, là cơ sở của nhân thừa, là nhịp cầu giải thoát. Phần lớn trong giáo lý kinh điển từ Nguyên thủy cho đến Đại thừa, Đức Phật đặc biệt nhấn mạnh đến hiếu đạo, lợi ích của hiếu và làm thế nào để báo đáp công ơn cha mẹ một cách có hiệu quả nhất. Tùy vào mỗi góc độ, mỗi trường hợp mà Đức Phật có cách dạy khác nhau.

Hiếu là một thứ tình cảm thiêng liêng nhất trong các thứ tình cảm của con người. Hiếu là chất liệu sống là hương thơm cho đời, là hành trang vô giá không thể thiếu ở bất cứ một người nào. Hiếu còn phản ánh đời sống văn hóa, phân định nhân cách tri thức của con người, cho nên, khi nói đến cái gì cao đẹp nhất, thiêng liêng nhất, người ta thường đề cập đến hiếu. Do đó, người viết xin chọn đề tài: “Ẩn dụ ‘lửa về cha mẹ’ trong Phẩm Đại Tế Đàn thuộc Tăng Chi Bộ Kinh.”

Nội dung

1. Giới thiệu khái quát Kinh Tăng chi

Kinh Anguttara Nikàya, dịch là Kinh Tăng Chi Bộ, là bộ thứ tư trong năm bộ kinh tạng Pali: Dìgha Nikàya (Kinh Trường Bộ), Majjhima Nikàya (Kinh Trung Bộ), Samyutta Nikàya (Kinh Tương Ưng Bộ), Anguttara Nikàya (Kinh Tăng Chi Bộ), và Khuddaka Nikàya (Kinh Tiểu Bộ).
Kinh Tăng Chi Bộ là một bộ kinh được sắp theo pháp số, từ một pháp đến mười một pháp, phân thành 11 chương (nipàtas). Mỗi chương lại chia thành nhiều phẩm (vaggas). Chương Một Pháp (Ekaka Nipàta) gồm các kinh đề cập đến một pháp. Chương Hai Pháp (Duka Nipàta) gồm các kinh có liên quan đến hai pháp, v.v… và tuần tự như thế đến Chương Mười Một Pháp (Ekàdasaka Nipata) gồm các kinh có đề cập đến 11 pháp. Tổng cộng số kinh được ghi nhận là 2. 308 bài kinh, nhưng con số này không thống nhất vì số kinh phân biệt không được rõ ràng, và có học giả tính theo số đoạn, tổng cộng là 7. 557. Những vấn đề được nói trong bốn bộ kinh kia đều được Tăng chi đề cập đến và nhiều khi giải thích nhiều chi tiết hơn, vượt khỏi tầm vóc của một bài kinh toát yếu.

2. Phân tích bài kinh

Ngưòi Ấn Ðộ ngày xưa xem lửa như một vị Thần và xưng là thần Agni. Họ có tín ngưỡng thờ lửa và tế lửa thần. Ba anh em ngài Ca-Diếp, trước khi quy y Phật, vốn là người theo đạo Bà la môn thờ Thần lửa. Nhưng Ðức Phật dạy rằng, cha và mẹ chính là lửa đáng cung kính và cúng dường, vì cha và mẹ đem lại sự sống cho con cái, cũng như lửa đem lại ánh sáng ấm áp và sức sống cho muôn loài. Ðức Phật dạy: “Thế nào là lửa đáng cung kính?

“Ở đây, này Bà-la-môn, những người mẹ, những người cha của người ấy, này Bà-la-môn, đây gọi là lửa đáng cung kính. Vì sao? Vì từ đó lửa đáng cung kính này khiến cho mang lại, khiến cho sanh ra. Do vậy, này Bà-la-môn, lửa đáng cung kính này được cung kính, được tôn trọng, được cúng dường, phải đem lại chánh lạc¹.” Việc cha mẹ sinh con, nuôi nấng chăm sóc thật là hết sức khó khăn và vất vả. Sữa mẹ dùng để nuôi con được xem là nhiều hơn biển cả, cha mẹ lại được ví như ngọn lửa đem lại nguồn sống cho con, thời công ơn của cha mẹ đối với con, thật là vô cùng vô tận. Khi con khôn lớn cha mẹ luôn mong muốn những điều tốt đẹp nhất đến với con, luôn dạy cho con những điều hay lẽ phải để con nhận biết rõ về thiện và ác. Đức Phật khẳng định trong kinh Tăng Chi có hai hạng người mà ta không thể trả ơn được đó chính là mẹ và cha. Nếu như “Một bên vai cõng cha, một bên vai cõng mẹ, như vậy suốt 100 năm, cũng không đủ để đền đáp công ơn sinh thành và dưỡng dục của mẹ cha².”

Ðức Phật lại dạy rằng, người con hiếu thuận với cha mẹ, cung kính, tôn trọng, phụng dưỡng cha mẹ với của cải do chính sức mình làm ra một cách hợp pháp, thì cha mẹ cũng thương mến lại người con, và luôn muốn những điều tốt đẹp đến với con: “Ta nay bị già, bị bịnh, bị chết, mong rằng con ta không bị già, bị bịnh, bị chết³.”

Và ngược lại, người con cũng mong muốn “dù cho ta có bị già, bị bệnh, bị chết cũng mong cho cha mẹ ta không bị già, bệnh, chết.” Đây là những sợ hãi làm chia rẽ mẹ con⁴.

Kinh Thiện sanh hay Giáo thọ Thi-ca-la-việt dạy về đời sống và các mối quan hệ đạo đức của xã hội loài người. Trong đó có đề cập đến 5 nguyên tắc đạo đức của các bậc cha mẹ đối với con cái và 5 nguyên tắc đạo đức của con cái đối với cha mẹ. “Cha mẹ thương tưởng con cái theo năm cách: ngăn chận con làm việc ác, khích lệ con làm điều thiện, dạy cho con nghề nghiệp, lập hôn nhân xứng đáng cho con và trao của thừa tự đúng thời⁵.”

Tuy nhiên, tùy theo cách suy nghĩ của từng người mà việc hiếu nghĩa được thể hiện bằng nhiều cách cho ra kết quả có khác nhau. Có những hiếu nghĩa giúp đời sống tâm linh cũng như vật chất của cha mẹ ngày càng đi lên và ngược lại. Vì thế, ngoài việc chỉ dạy chúng ta có tâm hiếu kính với cha mẹ Ngài còn dạy chúng ta cách hiếu kính thế nào, để việc hiếu kính được tròn đầy, về cả hai phương diện vật chất và tinh thần, có như vậy thời cha mẹ được an vui đời đời…

– Cung kính và vâng lời cha mẹ.
– Phụng dưỡng khi cha mẹ già yếu.
– Giữ gìn thanh danh truyền thống gia đình.
– Bảo vệ tài sản cha mẹ để lại.
– Lo tang lễ chu đáo khi cha mẹ qua đời⁶.

Qua đó, cho thấy năm nguyên tắc đạo đức của người làm cha mẹ và năm bổn phận của con cái đối với cha mẹ. Chúng ta đều biết gia đình là một điểm tựa quan trọng cho con người, nhất là trong bối cảnh xã hội, kinh tế nhiều biến động thì nhu cầu thiết yếu lập một gia đình hạnh phúc để che chở lẫn nhau lại càng cần thiết hơn. Muốn làm được điều đó, tất cả các thành viên trong gia đình, cha mẹ và con cái đều cần phải nỗ lực để chu toàn trách nhiệm và bổn phận của mình.

Và Đức Phật dạy một người con làm đúng trách nhiệm nuôi dưỡng cha mẹ: “Người nào theo thường pháp, nuôi dưỡng cha và mẹ, chính do công hạnh này, đối với cha với mẹ, nhờ vậy bậc hiền thánh, trong đời này tán thán, sau khi chết được sanh, hưởng an lạc chư thiên⁷.”

Chính trong khi phụng dưỡng, chăm sóc cha mẹ, chúng ta đã thừa hưởng những công đức lành từ việc làm của mình. Đối với xã hội gia đình đó được mọi người kính trọng ngợi khen. Sau khi mãn báo thân hiện tại được sanh về cõi an lành, được chấp nhận ngang bằng với Phạm Thiên, như các bậc Đạo sư, đáng được sự cúng dường. Vì mẹ cha đối với con cái, nuôi lớn, dưỡng dục, giới thiệu chúng vào đời. “Mẹ cha gọi Phạm Thiên, bậc Đạo sư thời trước, xứng đáng được cúng dường, vì thương đến con cháu. Do vậy, bậc hiền triết, đảnh lễ và tôn trọng, dâng đồ ăn đồ uống, vải mặc và giường nằm, thoa bóp (cả thân mình), tắm rửa cả chân tay, với sở hành như vậy, đối với mẹ và cha, đời này người Hiền khen, đời sau hưởng Thiên lạc⁸.”

Như vậy, hiếu kính đối với hai đấng sanh thành là điều đáng tán thán, Đức Phật dạy:

Nhưng phải hiếu kính, phụng dưỡng cha mẹ với của cải do tự mình làm ra đúng pháp, không phải với việc tạo ra của phi pháp từ những việc sát sanh hại vật, trộm cướp, nói ác, tà hạnh tạo ra vật chất đem về phụng dưỡng cha mẹ, điều này Đức Phật khuyên không nên làm, sau khi chết sẽ bị đọa vào địa ngục và không thể nói vì nuôi dưỡng cha mẹ mới chịu quả báo. “Này Dhananjàni, ông nghĩ thế nào? Ở đây, có người vì cha mẹ làm các điều phi pháp, làm các điều bất chánh. Do nhân duyên làm các điều phi pháp, làm các điều bất chánh, các địa ngục quân kéo người ấy đến địa ngục. Và như vậy, không thể lấy lý do nuôi dưỡng cha mẹ để tự cứu mình và bào chữa cho những hành vi bất chánh của mình⁹.”

Như vậy, những người con lấy lý do chăm nuôi, phụng dưỡng cha mẹ để làm những việc ác, thì cũng không thể nào tránh khỏi quả báo từ hành động xấu ác của mình, không thể tự cứu vãng khi nghiệp trổ quả xấu.

Và Đức Phật cũng có dạy về tội ngũ nghịch cũng bị đọa vào địa ngục “Có năm nghịch tội (Parikuppa) này, này các Tỷ-kheo, đưa đến đọa xứ, đưa đến địa ngục, không thể chữa trị. Thế nào là năm? Đoạt mạng của mẹ, đoạt mạng của cha, đoạt mạng của vị A-la-hán, với ác tâm làm Như Lai chảy máu và phá hòa hợp Tăng¹⁰.”

Bậc xuất gia được coi là chí hiếu, không như những định kiến xã hội, cho rằng yếm thế, bất hiếu… Người tu sĩ không từ bỏ cha mẹ và người thân, chỉ ra khỏi nhà lửa tam giới, để hoàn thiện mình với những điều cao thượng. Từ bỏ những ước muốn tầm thường thế gian, bị chi phối bởi tài, sắc, danh, thực thùy, hỷ, nộ, ái, ố hàng ngày nhiễu loạn thân tâm. Đạt được sự an lạc cho mình và hướng dẫn cho người cũng được an lạc.

Làm sao, bằng cách nào? Đối với cha mẹ chưa có lòng tin thì nên khuyến khích, hướng dẫn xây dựng cho họ niềm tin vững chắc chánh tín với Tam Bảo. Đối với cha mẹ xan tham, bỏn xẻn, thì nên khuyên họ thực hành bố thí, cúng dường; đối với cha mẹ vô minh, tà kiến nên hướng dẫn giúp họ quay về với chánh kiến, chứng đạt trí tuệ.

“Này các Tỳ kheo, ai đối với cha mẹ không có lòng tin, khuyến khích, hướng dẫn an trú các vị ấy vào lòng tin; đối với cha mẹ theo ác giới, khuyến khích, hướng dẫn an trú các vị ấy vào thiện giới; đối với cha mẹ xan tham, khuyến khích, hướng dẫn an trú các vị ấy vào bố thí; đối với cha mẹ theo ác trí tuệ, khuyến khích, hướng dẫn an trú các vị ấy vào trí tuệ. Cho đến như vậy, này các Tỳ kheo, là làm đủ và trả ơn đủ mẹ và cha¹¹.”

Chính đây là việc báo ân sanh thành cao cả nhất, giúp đời sống tâm linh và vật chất của cha mẹ đời đời kiếp kiếp được đầy đủ, không rơi vào ba đường khổ. Làm cho cha mẹ tin tưởng, qui y Tam bảo là bước đầu xây dựng niềm tin có chánh kiến, từ đó làm nền tảng cho thân, khẩu, ý thiện lành không rơi vào ác đạo. Người xuất gia cầu đạo giải thoát chuyên tu Giới- Định- Tuệ truyền bá chánh pháp, giáo hóa chúng sanh tức trong đó có cả cha mẹ quyến thuộc trong nhiều đời như đức Phật, Ngài Mục Kiền Liên, Xá Lợi Phất nhờ tu đắc quả mà độ được mẹ cha và thân quyến rộng ra tất cả chúng sanh, xem tất cả chúng sanh như cha mẹ, anh em, con cái ruột thịt của mình, nên Đức Phật và hai tôn giả được xứng danh là bậc đại hiếu.

Trong bài kinh Lửa Đức Phật đã nói về bảy ngọn lửa “Lửa tham, lửa sân, lửa si, lửa của những vị đáng cung kính, lửa gia chủ, lửa các vị đáng cúng dường, lửa củi¹².” Trong đó ba ngọn lửa cần phải được đoạn trừ, cần phải được tránh xa đó là ba ngọn lửa của tham, sân, si. Và ba ngọn lửa cần được cung kính, được tôn trọng, được cúng dường đem lại chánh lạc, đó là lửa đáng cung kính, lửa gia chủ, lửa đáng cúng dường (cha mẹ, vợ con và các vị xuất gia). Còn lửa củi thì cần phải thường nhen đốt, chăm sóc duy trì và dập tắt đúng lúc.

Kết luận

Qua đây người viết nhận thấy rằng, mỗi người chúng ta dù tại gia hay xuất gia đều phải có ý thức trách nhiệm thể hiện nếp sống tinh thần hiếu đạo. Chữ hiếu là nền tảng của đạo đức. Gia đình là nền tảng của xã hội. Tất cả mọi người trên thế gian này đều phải có bổn phận hiếu thảo với cha mẹ về cả hai phương diện vật chất lẫn tinh thần. Phụng dưỡng về vật chất với những tài sản chân chánh đem lại sự an lạc cho cha mẹ hiện đời gọi là tiểu hiếu. Phụng dưỡng về tinh thần thì phải luôn hướng dẫn cha mẹ qui hướng Tam bảo, phát Bồ đề tâm, thực hiện các công việc thiện lành, an trú trong chánh pháp, đạt được sự an lạc hiện tại và vị lai gọi là trung hiếu. Cao đẹp hơn nữa là gia đình có người con xuất gia cầu đạo giải thoát làm an lạc cho mình và chúng sanh, đây là việc báo hiếu cho cha mẹ trong đời hiện tại và vị lai cao thượng nhất gọi là đại hiếu.

Thích Nữ Chúc Tiến
Cao học khoá II, Học viện PGVN TP.HCM (ĐSHĐ-113)
Sc Nhẫn Hòa diễn đọc

1. Thích Minh Châu dịch (2016), Tăng Chi Bộ Kinh II, C. VII, Phẩm đại tế đàn, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 210.
2. Thích Minh Châu dịch (2016), Tăng Chi Bộ Kinh I, C.II, Phẩm tâm thăng bằng, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 98.
3. Thích Minh Châu dịch (2016), Tăng Chi Bộ Kinh I, C.III, Phẩm lớn, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 210.
4. Thích Minh Châu dịch (2016), Tăng Chi Bộ Kinh I, C.III, Phẩm lớn, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 210.
5. Thích Minh Châu dịch (2017), Trường Bộ Kinh, số 31. Kinh giáo thọ thi- ca- la- việt, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 629.
6. Thích Minh Châu dịch (2017), Trường Bộ Kinh, số 31. Kinh giáo thọ thi- ca- la- việt, , Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 627.
7. Thích Minh Châu dịch (2016), Tương Ưng Bộ Kinh I, Tập 1, Thiên Có Kệ- C. 7. Tương Ưng Bà La Môn, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 280.
8. Thích Minh Châu dịch (2016), Tăng Chi Bộ Kinh I, C.III, Phẩm sứ giả của trời, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 163.
9. Thích Minh Châu dịch (2016), Trung Bộ Kinh II, 97. Kinh Dhànanjàni, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 227.
10. Thích Minh Châu dịch (2016), Tăng Chi Bộ Kinh I, C. V, Phẩm bệnh, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 738.
11. Thích Minh Châu dịch (2016), Tăng Chi Bộ Kinh I, C.II, Phẩm Tâm thăng bằng, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 98- 99.
12. Thích Minh Châu dịch (2016), Tăng Chi Bộ Kinh II, C.VII, Phẩm Đại tế đàn, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 207.