Bổn phận của người học trò trong đạo Phật (phần 1)

“Và bao giờ con cũng phải đọc tiếng “thầy” một cách trân trọng vì sau tiếng “cha” thì tiếng “thầy” là tiếng cao quí hơn cả, là tiếng đẹp đẽ hơn cả mà một người có thể đem tặng người khác.”
                                 (Edmond de Amicis – Tâm hồn cao thượng).

Giữa xã hội, quan hệ Thầy – trò được xem là một trong những mối quan hệ quan trọng và thiêng liêng nhất. Người thầy đóng một vai trò không thể thay thế được cho sự hình thành nhân cách đạo đức và phát triển trí tuệ của người học trò. Đối với Phật giáo, mối quan hệ này càng trở nên đặc biệt thiêng liêng và cao cả. Tuy nhiên, chúng ta vẫn thường nghe bàn nhiều đến vai trò của người thầy mà ít luận hơn về bổn phận của một người đệ tử. “Sinh con rồi mới sinh cha, sinh cháu giữ nhà rồi mới sinh ông”, quan hệ thầy – trò cũng vậy, có học trò mới có người thầy, như tục ngữ có câu: “Không thầy đố mày làm nên” thì làng hài cũng có câu đùa: “Không trò đố thầy dạy ai”, ngụ ý là tất cả đều ở trong một mối tương quan tương duyên, cái này có vì cái kia có. Bài viết của chúng tôi khảo sát về đề tài “Bổn phận của người học trò trong đạo Phật” dựa trên một số Kinh, Luật và Luận để góp phần làm sáng thêm ý nghĩa và giá trị của mối quan hệ thầy – trò.

1. Đức Phật: người chỉ đường


Chúng ta đều biết rằng sau khi thành đạo, Đức Phật chưa chuyển pháp luân ngay vì sợ pháp của Ngài tế nhị, sâu kín, không ai có thể tiếp nhận. Sau khi chấp thuận lời cầu thỉnh của chư Thiên, Đức Phật đã nghĩ đến hai vị thầy đầu tiên của mình và muốn chia sẻ kinh nghiệm cho họ. Vì hai vị thầy đều đã tịch, Đức Phật tìm đến năm anh em Kiều Trần Như và từ đây mối quan hệ thầy – trò trong Tăng đoàn đã được thiết lập.

Một trong mười danh hiệu của Đức Phật là “Thiên nhân sư”, nghĩa là bậc thầy của trời và người. Đức Phật tự nhận mình là vị đạo sư, tức là người chỉ đường: “Như Lai như vị lương y, biết bịnh mà chỉ thuốc, còn uống hay không, không phải lỗi của lương y. Lại như người dẫn đường rất tốt, chỉ dẫn đường tốt cho người, nhưng nghe rồi mà không đi, thì không phải lỗi của người dẫn đường.” (Kinh Di giáo, Hòa thượng Trí Quang dịch). Trong Kinh Trung Bộ, kinh Ganaka Moggallana số 107, Ngài cũng dạy: “Này Bà-la-môn, trong khi có mặt Niết-bàn, trong khi có mặt con đường đi đến Niết-bàn, và trong khi có mặt Ta là bậc chỉ đường. Nhưng các đệ tử của Ta, được Ta khuyến giáo như vậy, giảng dạy như vậy, một số chứng được cứu cánh đích Niết-bàn, một số không chứng được. Ở đây, này Bà-la-môn, Ta làm gì được? Như Lai chỉ là người chỉ đường”.

2. Vai trò, tư cách và phẩm chất cần có của người Thầy trong đạo Phật

Trước khi thành đạo, Đức Phật cũng đã trải qua thời gian cầu học với những vị thầy xuất sắc nhất bấy giờ. Ngài đã tỏ ra là một người học trò không chỉ thông minh xuất chúng mà còn khiêm cung và nỗ lực hơn ai hết. Sau khi không còn học hỏi thêm được gì nữa, Đức Phật đã quyết định dựa vào kinh nghiệm tự thân để một mình tìm đạo và chứng đạo. Mục đích của Ngài khi truyền trao kho tàng chánh pháp đó là vì để “đem lại hạnh phúc và an lạc cho số đông, vì lợi ích, vì hạnh phúc, vì an lạc cho chư Thiên và loài người” (Kinh Tăng Chi Bộ).

Như vậy, vai trò đầu tiên của người Thầy trong đạo Phật cũng chính là để thực hiện mục đích đó. Sứ mạng “tiếp dẫn hậu lai, báo Phật ân đức”, duy trì mạng mạch Phật pháp cũng là để thực hiện mục đích đó. Đức Phật đã khẳng định trong kinh Tương Ưng Bộ rằng: “Này Ānanda, toàn phần đời sống phạm hạnh này thuộc về thiện hữu, thiện bạn lữ, thiện giao du”. Từ đó, yếu tố phẩm chất không thể thiếu của một vị Thầy chính là trí tuệ, Bồ Đề tâm và lòng bi mẫn. Cùng với những phẩm chất quan trọng khác, ví dụ như: “1. Một vị thầy tâm linh phải có hành vi đạo đức phù hợp, không làm tổn hại người khác mà ngược lại còn giúp đỡ họ; 2. Có khả năng định tĩnh; 3. Không chấp ngã và không có những ý niệm về tự ngã; 4. Giảng dạy mọi người với tâm thương yêu, không vụ lợi; 5. Có sự hiểu biết, có tri thức phù hợp; 6. Chuyên tâm giảng dạy không biết mệt mỏi; 7. Thông thạo nhiều kinh điển; 8. Nghiên cứu sâu và thực chứng nhiều hơn học trò; 9. Khéo thuyết giảng; và 10. Không thất vọng và bỏ rơi học trò khi họ có những biểu hiện chưa tốt. Nếu được thì nên tìm những vị thầy tâm linh hội đủ 10 phẩm chất nói trên, hoặc ít nhất là 5 phẩm chất đầu.” (Làm sao để kiếm tìm vị thầy tâm linh? – Nguyệt san Giác ngộ).

Sự thật là rất khó để biết được những phẩm chất bên trong một con người, một người Thầy cũng vậy. Không thể nhìn nhận phẩm chất một người Thầy thông qua số đệ tử mà họ có hay danh tiếng của họ. Truyền thống Ấn Độ cổ cho rằng cần tới 12 năm để tìm hiểu một vị thầy tâm linh, trong thời gian đó, chúng ta chỉ nên xem họ là một bậc thiện tri thức mà đừng vội tin tưởng gì ở họ cả.

Người Thầy trong đạo Phật phải vừa là hiện thân vừa là nguồn cảm hứng cho người học trò trong việc học và hành chánh pháp. Trong ý nghĩa đó, người thầy tâm linh là người chỉ cho người học trò thấy vị thầy bên trong họ để từ đó giúp họ đạt đến trí tuệ, như Ngài Lama Thubten Yeshe từng dạy: “Một vị thầy tâm linh là một người thật sự có thể chỉ cho bạn thấy Phật tánh trong tâm bạn và là người biết những phương thuốc tuyệt hảo để chữa trị những tâm bệnh của bạn”.

Người Thầy trong đạo Phật đặc biệt phải có yếu tố vô ngã, vị tha, đồng thời luôn cảm thấy một nỗi buồn thương vô hạn trước thực tại đau khổ của luân hồi, từ đó có kinh nghiệm về buông bỏ, xả li và khuyến khích học trò có những trải nghiệm này.

Tư cách cần có của một người Thầy khi nhận đệ tử đã được ghi trong nhiều Kinh, Luật. Ví dụ kinh Tăng Chi Bộ, phẩm Mười pháp nói về tiêu chuẩn của người Thầy khi muốn trao truyền giới pháp, nuôi dạy Sa – di: “Vị Tỳ-kheo đó có giới, sống được chế ngự với sự chế ngự của giới bổn Pàtimokkha; đầy đủ uy nghi chánh hạnh, thấy sợ hãi trong các lỗi nhỏ nhặt, chấp nhận và học tập trong các học pháp; là người nghe nhiều, thọ trì điều đã được nghe, cất chứa điều đã được nghe… khéo thông hiểu, khéo quyết định, theo kinh, theo chi tiết; Vị ấy có khả năng nuôi dưỡng bệnh nhân hay khiến người nuôi dưỡng; có khả năng làm cho tịnh chỉ bất mãn hay khiến tịnh chỉ bất mãn; có khả năng đoạn trừ đúng pháp ác tác khởi lên; có khả năng phân biệt chỉ trích tà kiến khởi lên; có khả năng khích lệ trong tăng thượng giới; có khả năng khích lệ trong tăng thượng tâm; có khả năng khích lệ trong tăng thượng tuệ”.

Về tư cách lý tưởng, Tứ Phần luật dạy, nếu chưa thành tựu năm pháp sau thì chưa thể truyền cụ túc cho người. Năm pháp đó là:

1. Giới chưa thành tựu;
2. Định chưa thành tựu;
3. Tuệ chưa thành tựu;
4. Giải thoát chưa thành tựu;
5. Giải thoát tri kiến chưa thành tựu.

Luật Thập tụng quy định người Thầy phải thành tựu 5 pháp: tín, giới, đa văn, xả, tuệ.
Về tư cách chung, Tăng kỳ luật nêu rõ người thầy phải thành tựu 10 pháp mới được độ người xuất gia, thọ cụ túc. Đó là:

1. Trì giới;
2. Học rộng A-tì-đàm;
3. Học rộng Tì-ni;
4. Học giới;
5. Học định;
6. Học tuệ;
7. Biết rõ pháp xuất tội;
8. Đủ khả năng chăm sóc người bịnh;
9. Có khả năng giải quyết những khó khăn cho đệ tử;
10. Tuổi đủ 10 hạ.

Nhìn chung, theo luật định, tư cách người thầy cần có năm điều chủ yếu:

1. Tuổi đạo phải đủ mười hạ.
2. Phải biết rõ các trường hợp trì và phạm, khinh và trọng về giới luật.
3. Kiến thức phải rộng rãi.
4. Có đủ khả năng giải quyết những tâm tư khúc mắc của đệ tử.
5. Có khả năng đoạn trừ tà kiến cho đệ tử. (Dẫn theo Đại đức Thích Trung Thiện – Vai trò người thầy trong trọng trách duy trì mạng mạch Phật pháp, Tạp chí Văn hóa Phật giáo).


Kinh Ưu bà tắc giới, Đức Phật dạy người thầy đối với đệ tử phải: “Một lòng dạy dỗ, xem họ như đứa con một của mình, mà không cầu sự trả ơn, không vì tiếng tăm, không vì lợi dưỡng, cũng không cầu sự vui cho chính mình”. Tứ phần luật nói: “Hòa thượng khán đệ tử, đương như nhi ý; đệ tử khán Hòa thượng, đương như phụ ý. Triển chuyển tương kính, trọng tương chiêm thị, như thị chánh pháp tiện đắc cửu trụ”. Nghĩa là, Hòa thượng đối đãi đồ đệ, giống như cha mẹ đối đãi con cái; đồ đệ cư xử với Hòa thượng, giống như con cái cư xử với cha mẹ. Tương kính nhau, coi trọng nhau, Chánh pháp như thế liền được trụ lâu ở đời.
Kinh Thiện Sinh trong kinh Trường A – hàm do Hòa thượng Tuệ Sỹ dịch, dạy về sự săn sóc của một bậc Sư trưởng đối với đệ tử như sau:

1. Dạy dỗ có phương pháp.
2. Dạy những điều chưa biết.
3. Giải nghĩa rành rõ những điều trò hỏi.
4. Chỉ cho những bạn lành.
5. Dạy hết những điều mình biết không lẫn tiếc.

Quảng Luận (ĐSHĐ-134)

SỰ KIỆN NỔI BẬT
VIDEO SỰ KIỆN
Video thumbnail
PBNG TW thăm trường Hạ 5 tỉnh Tây Nguyên - PL.2568 - DL.2024
16:46
Video thumbnail
Ni sinh trường Cao Trung Phật học Tiền Giang tụng kinh Pháp Hoa Kính mừng Phật đản - 11/5/2024
03:34
Video thumbnail
HỌP MẶT - MÓN QUÀ CAO QUÝ KÍNH MỪNG ĐẠI LỄ PHẬT ĐẢN
09:32
Video thumbnail
THIỀN HÀNH SAU KHI THỌ THỰC
02:18
Video thumbnail
Ni giới Phật giáo TP.HCM kính mừng Đại lễ Phật đản PL.2568 - DL.2024
09:45
Video thumbnail
Lễ Húy Kỵ lần thứ 25 Sư trưởng thượng NHƯ hạ THANH tại Tổ đình Huê Lâm - Q11, TP.HCM
33:24
Video thumbnail
PBNGTW: Tiểu ban Thông tin Truyền thông | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
03:37
Video thumbnail
PBNGTW: Tổng kết công tác Phật sự năm 2023 | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
15:51
Video thumbnail
Hội đồng Thập Sư 3 đàn phát thưởng cho các Giới tử - Đại giới đàn Bửu Huệ 2023
03:44
Video thumbnail
Tuần Chiếu tại Giới Đàn Ni Chùa Thanh Tâm
03:02
Video thumbnail
Đại Giới đàn Bửu Huệ tại Giới trường Ni - Chùa Thanh Tâm - 2023
09:53
Video thumbnail
Lễ Huý Kỵ lần thứ 3 cố NT. TN. thượng Như hạ Hải - Chùa Sắc Tứ Tam Bảo, Hà Tiên - 26/9/2023
07:38
Video thumbnail
Lễ Khai đàn Dược sư Thất Châu - Chùa Pháp Hải
17:47
Video thumbnail
Lễ Húy Nhật lần thứ 17 cố Ni trưởng Thượng Như Hạ Bổn - Viện chủ TĐ Kim Sơn (27/7/2006 - 23/7/2023)
45:08
Video thumbnail
Lễ Húy kỵ cố Hòa thượng Thích Nhật Quang tại Hội Sơn Cổ tự
16:37
Video thumbnail
Tọa đàm “Bình đẳng giới trong Nữ giới Phật giáo - 2023” – Chùa Huê Lâm, TP.HCM
19:56
Video thumbnail
Lễ húy nhật lần thứ 6 cố Sư trưởng Thượng Huyền Hạ Huệ - Hải Ấn Ni Tự, TP.HCM
14:11
Video thumbnail
Lễ Vu Lan và Dâng Y tại chùa Vạn Phước - Bình Tân - TP.HCM
11:04
Video thumbnail
Đại lễ Vu lan báo hiếu tại chùa Pháp Võ - Nhà Bè - TP.HCM
12:37
Video thumbnail
“Rửa Chân Tri Ân Song Thân” - Chùa A Di Đà - Củ Chi - Tp.HCM
19:13
Video thumbnail
PBNG TW thăm, sách tấn Chư hành giả an cư tại các Hạ trường tỉnh miền Đông, 28/7/2023 (11/6/Quý Mão)
20:02
Video thumbnail
PBNG TW hoàn tất chuyến thăm và cúng dường Hạ trường tại Tây Nguyên 2023
18:50
Video thumbnail
PBNG TW thăm 4 tỉnh: Đắk Nông, Đắk Lắk, Gia Lai, Kon Tum
08:16
Video thumbnail
Kính mừng Đại lễ Phật đản - PL.2567 - DL.2023 - BTS Giáo hội Phật Giáo Việt Nam tỉnh Tiền Giang
08:05
Video thumbnail
Đại lễ Tưởng niệm Đức Thánh Tổ Ni Đại Ái Đạo & Chư Tôn Đức Tiền Bối Hữu Công PGVN | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
10:47
Video thumbnail
Đại lễ Kiều Đàm Di tại Bình Phước 2023: Triển lãm - Dâng hương - Tọa đàm - Thắp nến tưởng niệm
34:37
Video thumbnail
Đại lễ Kiều Đàm Di tại Bình Phước - 22 & 23/04/2023: Công tác chuẩn bị
04:59
Video thumbnail
Lễ Vinh danh cá nhân xuất sắc trong lãnh đạo Phật giáo tỉnh Tiền Giang năm 2023
06:55
Video thumbnail
Lễ công bố văn phòng PBNG & Khai giảng lớp luật dành cho chư Ni - Chùa Bảo An, TP. Cần Thơ
22:46
Video thumbnail
PBNG TW: Tổ chức khóa bồi dưỡng về các pháp Yết-ma, nghi thức giới đàn cho chư Ni
03:35
Video thumbnail
Lễ Hoàn Kinh Dược Sư Thất Châu & An vị tôn tượng Đức thánh tổ Kiều Đàm Di - Chùa Kiều Đàm
06:18
Video thumbnail
Khóa tu báo ân - Lễ Húy kỵ cố Sư trưởng thượng NHƯ hạ THANH
17:23
Video thumbnail
Lễ Húy Nhật lần thứ 24 cố Sư trưởng thượng NHƯ hạ THANH
14:58
Video thumbnail
Chùa Từ Nguyên - Tân Phú: Lễ Khánh Tạ - Hoàn Nguyện - Lễ Húy Kỵ lần thứ 39 cố Ni trưởng khai sơn
08:50
Video thumbnail
Khí Xuân Quý Mão 2023
11:37
Video thumbnail
Hành hương thập tự 10 cảnh Chùa - Xuân Quý Mão 2023
15:24
Video thumbnail
Chùa Liên Trì - Củ Chi: Lễ cúng dường trai tăng - Xuân Quý Mão 2023
21:22
Video thumbnail
Tổ đình Huê Lâm: Mừng xuân Di lặc - PL.2566 DL.2023
09:08
Video thumbnail
PBNG Trung Ương: Báo cáo Tổng kết Công tác Phật sự - Nhiệm kỳ VIII (2017-2022) | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
15:42
Video thumbnail
Chùa Huê Nghiêm: Lễ Khánh Đản A Di Đà Phật với hơn 1000 Tăng Ni Sinh tham dự | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
04:24
Video thumbnail
Lễ Khánh Tạ Các Công Trình Chùa Pháp Võ - Huyện Nhà Bè - TP.HCM | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
06:46
Video thumbnail
Lễ Khánh Tạ Chùa Pháp Võ | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
07:42
Video thumbnail
Hội nghị Tổng kết công tác Phật sự Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam nhiệm kỳ VIII | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
02:27
Video thumbnail
Lễ Húy kỵ - Tưởng niệm lần thứ 14 cố Hòa thượng Thích Hoằng Từ | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
02:55
Video thumbnail
#2: Đại lễ tưởng niệm Đức Thánh Tổ Ni Đại Ái Đạo và Chư Vị Tiền Bối Ni Hữu Công (02/10/2020)
13:15
Video thumbnail
#1: Đại lễ tưởng niệm Đức Thánh Tổ Ni Đại Ái Đạo và Chư vị Tiền Bối Ni Hữu Công (01/10/2020)
05:52
Video thumbnail
Chùa Sắc Tứ Tam Bảo - Kiên Giang: Tổ chức Lễ húy kỵ lần II của cố Ni trưởng thượng Như hạ Hải
09:14
Video thumbnail
Lễ Công bố & Quyết định Chuẩn y nhân sự Phân ban Ni giới - Nhiệm kỳ X (2022-2027) | ĐẶC SAN HOA ĐÀM
17:11
Video thumbnail
Kiên Giang: Tịnh xá Ngọc Hưng tổ chức Đại lễ Vu Lan – Dâng Y Ca sa – Cài hoa hồng - PL.2566
06:21
Video thumbnail
Tịnh xá Ngọc Phương: Lễ trao giáo chỉ - Tấn phong giáo phẩm – Lễ xuất gia & truyền giới
08:39
CÁC BÀI KHÁC
XEM THÊM