Tài liệu tham khảo về những nữ Phật tử đầu tiên có thể được tìm thấy trong một số nguồn tư liệu ban đầu. Những tư liệu ban đầu này cho chúng ta biết rằng, khoảng 2500 năm trước, vị hoàng tử của một vương quốc nhỏ đã rời quê hương để theo đuổi hành trình tìm kiếm sự thức tỉnh tâm linh. Ngài đã lang thang khắp các khu rừng ở miền Bắc Ấn Độ trong sáu năm để thử nhiều kỹ thuật khác nhau cho đến khi cuối cùng đạt được điều mà Ngài đã đặt ra và trở thành người mà ngày nay chúng ta gọi là Đức Phật – một đấng hoàn toàn giác ngộ.
Tin tức sớm lan rộng về thành quả của Ngài và nhiều người đàn ông đã noi theo. Giống như Ngài, họ rời bỏ nhà cửa, nghĩa vụ, gia đình với niềm hy vọng lý tưởng. Họ chắp tay cung kính đến gần Đức Phật và xin xuất gia. Câu trả lời của Đức Phật trong hầu hết các trường hợp chỉ đơn giản là “hãy đến”. Và những người đàn ông trở thành Sư Tăng.
Các nhà sư đã xây dựng một cộng đồng chư Tăng, tu tập cùng nhau nhưng riêng lẻ với hy vọng đạt được những gì Đức Phật đã đạt được. Tất nhiên, có những cuộc giao tranh và nhiều hiểu lầm, nhưng nhìn chung, cộng đồng rất hài hòa. Những người đàn ông thuộc mọi hoàn cảnh khác nhau đã học cách sống cùng nhau trong rừng, mỗi người đều phát triển bản thân một cách đều đặn khi họ đi theo con đường mà Đức Phật đã vạch ra cho họ.
Cho đến nay rất tốt, phải không?
Phần tiếp theo là nơi mọi thứ trở nên phức tạp.
Một ngày nọ, những người phụ nữ xuất hiện và thỉnh cầu được vào. Họ cũng đã nghe nói về Đức Phật và tất cả những gì Ngài đã đạt được. Họ đã nghe nói rằng Ngài đang sống trong rừng, rằng Ngài đang chỉ đường đi đến chấm dứt đau khổ, rằng các nhà Sư đã ở đó với Ngài, học cách sống cuộc đời mà Ngài đang sống. Những người phụ nữ muốn có cơ hội để thử con đường cho chính họ, vì vậy họ cũng xin xuất gia. Giống như nhiều phụ nữ trước họ, vào những thời điểm khác, trong những hoàn cảnh khác, trước những tổ chức khác, những phụ nữ Phật giáo đầu tiên đã thỉnh cầu được tiếp cận.
Cuốn sách này là câu chuyện về những nữ Phật tử đầu tiên và điều gì đã xảy ra khi họ thực hiện thỉnh cầu của mình. Những nữ Phật tử đầu tiên có lẽ không ngây thơ. Chắc hẳn họ đã nhìn thấy những rào cản mà họ đang cố vượt qua, những trần nhà bằng kính mà họ đang cố phá vỡ. Họ phải biết rằng họ sẽ không được chào đón ngay lập tức với vòng tay rộng mở. Nhưng họ vẫn thỉnh cầu, vì cái giá của việc không thỉnh cầu còn tệ hơn cả rủi ro.
*
Nơi rõ ràng nhất để tìm thấy câu chuyện về việc tìm kiếm sự xuất gia của phụ nữ là trong Vinaya (Luật tạng), bộ luật Phật giáo. Mặc dù có một vài điểm khác biệt, những phiên bản Luật tạng phần lớn giống nhau. Các quy định của tu viện thường được mở đầu bằng một câu chuyện giải thích điều gì đã dẫn đến việc tạo ra quy định, và quy định cuối cùng được theo sau với một cuộc thảo luận về cách khắc phục hành vi vi phạm luật nếu quy định bị phá vỡ. Trong phiên bản tiếng Pali của Luật tạng, câu chuyện về yêu cầu xuất gia của các chư Ni đóng vai trò là câu chuyện giới thiệu mở đầu danh sách các quy định mà các chư Ni phải tuân theo.
Tôi đã dựa vào Luật tạng (trong nhiều lần chỉnh sửa) để làm đại cương cho cuốn sách này, nhưng Luật tạng không cho chúng ta biết mọi điều. Thỉnh cầu xuất gia của các phụ nữ được đóng gói gọn gàng và nhanh chóng được chuyển đến trong một cuộc thảo luận dài dòng về đời sống xuất gia. Luật tạng cung cấp cho chúng ta câu chuyện về nỗ lực đầu tiên của người phụ nữ, sự từ chối khó hiểu của Đức Phật (Ngài nói tốt nhất là đừng hỏi), và sau đó mô tả những người phụ nữ đuổi theo Đức Phật để thỉnh cầu lại. Do đó, dàn ý của câu chuyện thuộc về những quy định tu viện này và nhiều chi tiết đáng chú ý (tôi đã tham khảo một số chi tiết này trong phần ghi chú mà người đọc sẽ tìm thấy ở cuối cuốn sách), nhưng những quy định này không phải là cốt lõi và tinh thần trong câu chuyện kể lại của tôi. Cảm hứng của tôi đến từ nơi khác. Đặc biệt, nó đến từ Therigatha (Trưởng lão Ni kệ).
Trong khi hầu hết các kinh thư Phật giáo ban đầu được quy cho nam giới, và hầu hết có lẽ được nam giới bảo tồn, Therigatha là một cuốn sách nổi bật như một viên ngọc quý. Người ta tin rằng cuốn sách này có tuổi đời khoảng hai nghìn năm và được cho là của phụ nữ, đặc biệt là những phụ nữ xuất gia đầu tiên. Therigatha là tuyển tập gồm 73 bài thơ của một số nữ Phật tử đầu tiên gia nhập Ni chúng. Đây có thể là bộ sưu tập tiếng nói của những người phụ nữ lâu đời nhất trên thế giới mà chúng ta có.
Không giống như các quy định tu viện, các bài thơ của Therigatha không cho chúng ta biết nhiều về hành trình hướng tới việc xuất gia của những người phụ nữ. Thay vào đó, trọng tâm là mỗi tác giả, hoàn cảnh sống của cô ấy, những khao khát hiện sinh của cô ấy và thành công rõ ràng của cô ấy trong việc trở nên tự do. Vimala, chẳng hạn, nhân vật chính trong câu chuyện được kể lại trong cuốn sách này, tuyên bố ở phần cuối bài thơ của cô trong Therigatha: “Tôi đã vứt bỏ tất cả những gì làm ô uế trái tim, tôi thanh thản, tự do” (76). 1 Ni sư Vijaya nói rằng cô ấy xẻ đôi khối bóng tối tinh thần và sau đó duỗi chân ra (174). Ni sư Chala nói với Mara (tương đương với ma quỷ) và nói với hắn ta: “Hãy biết, hỡi tên ác quỷ này, ngươi đã bị đánh bại, ngươi đã bị tiêu diệt” (188). Những người phụ nữ này đã tự giải phóng mình. Và họ không bao giờ xin lỗi về điều đó, làm giảm bớt hoặc giả vờ rằng đó không phải là vấn đề lớn.
Điều đặc biệt cảm động về những bài thơ này, không chỉ vì đây là những bài thơ ca về thành tích của phụ nữ, mà vì thành tựu của họ thường đến sau những đau khổ tột cùng. Therigatha không phủ nhận kinh nghiệm của phụ nữ. Cuốn sách không lý tưởng hóa hoàn cảnh của họ hoặc cố gắng làm dịu những đau khổ. Ngược lại, những câu chuyện được lưu giữ trong Therigatha thường rất tàn khốc. Một số phụ nữ là gái mại dâm; những người khác có chồng khủng khiếp. Siha cố gắng tự sát (cô ấy thức tỉnh ngay khi thắt một chiếc thòng lọng vào cổ mình). Nhiều người đã mất con cái và người thân của họ.
Tất nhiên, không phải tất cả phụ nữ đều đấu tranh nhiều như vậy. Gotami là một hoàng hậu đứng đầu các nữ nhân với phẩm cách vương giả. Sundarinanda là một công chúa gia nhập hàng ngũ của họ vì những người khác cũng vậy. Cô ấy dường như không gia nhập vì đau khổ, mà vì cô ấy không có việc gì tốt hơn để làm. Nhưng đối với nhiều người khác, những câu chuyện chìm ngập trong đau khổ, và điều này không phải vì Therigatha là một bản văn đặc biệt đen tối, mà bởi vì đau khổ đơn giản là một nét đặc trưng của cuộc sống con người nói chung. Và có lẽ là cuộc sống của phụ nữ nói riêng. Tuy nhiên, những người phụ nữ của Therigatha không bị giới hạn bởi sự đau khổ của họ, họ cũng không bị nỗi khổ định nghĩa. Điều kỳ diệu là, bất chấp nỗi đau khổ (và có lẽ một phần vì nó), những người phụ nữ này đã cố gắng vì một điều gì đó hơn thế nữa. Họ rũ bỏ hoàn cảnh, đi vào rừng để hỏi những gì họ cần và nghĩ rằng họ có thể nhận được.
Giống như rất nhiều phụ nữ khác, họ đã làm điều đó cùng nhau. Một trong những đặc điểm ấn tượng nhất của Therigatha là tập thơ chứa đựng những bài thơ của đủ loại phụ nữ cùng một lúc: gái điếm và hoàng hậu, người ăn xin và nhà tu khổ hạnh. Người điên và người đàng hoàng. Mọi người đều được chào đón trong Therigatha, miễn là cô ấy phấn đấu để giác ngộ. Trong một thế giới có sự phân tầng và thứ bậc sâu sắc, nơi sự phân chia đẳng cấp bắt đầu bén rễ và các cộng đồng đang tách rời nhau, Therigatha là một phép màu của sự hợp tác. Phụ nữ của tất cả các trạm khác nhau chia sẻ các trang của quyển sách này. Gái điếm và hoàng hậu cùng nhau đi dạo trong rừng, gái điếm và hoàng hậu chia sẻ những bài hát của họ.
*
Câu chuyện về những nữ Phật tử đầu tiên này không chỉ giới hạn trong lịch sử cổ đại. Nó không phải là một mẩu tin học thuật, hay một sự tò mò ngẫu nhiên. Ngược lại, câu chuyện về những nữ Phật tử đầu tiên này là nền tảng cho rất nhiều hành giả dựa vào. Các vị chư Ni Phật giáo trên toàn thế giới mang câu chuyện này, thể hiện nó và sống với nó trong cuộc sống hàng ngày của họ. Trong mọi Ni viện mà tôi có đặc ân viếng thăm trong những năm qua, các chư Ni mà tôi có cơ hội ngồi cùng đều kể câu chuyện này với tôi (một phần vì tôi đã hỏi). Tại sao ban đầu Đức Phật nói không? Có phải ngài thực sự không muốn phụ nữ xung quanh? Hay Ngài chỉ đang thận trọng? Có lẽ Ngài nghĩ rằng Ngài không có sự lựa chọn. Bất kể lý do của Ngài là gì (trong chừng mực các bản văn thuật lại cảnh này). Lúc đầu Đức Phật không nói đồng ý, và các Tăng Ni chúng Phật giáo đã phải trăn trở với những câu hỏi này kể từ đó.
Lần đầu tiên khi một người tìm hiểu câu chuyện này, họ có thể bị sốc. Làm sao Đức Phật có thể nói không? Làm sao một người đã giác ngộ lại có thể phân biệt theo cách đó? Đọc lại câu chuyện lần thứ hai, thứ ba, có thể vẫn còn bàng hoàng. Đức Phật không chỉ từ chối phụ nữ (mặc dù với từ ngữ tối nghĩa). Cuối cùng, khi Ngài chấp nhận phụ nữ vào hội chúng, sự chấp nhận của Ngài kèm theo điều kiện rất nặng nề. Những người phụ nữ phải chấp nhận tám quy định “nặng nề” (được gọi là garudhammas) trước khi được thọ giới. Tôi không muốn nói quá nhiều về các quy định này ở đây (nó sẽ làm hỏng câu chuyện phía trước), nhưng đủ để nói rằng các quy định không mở ra một kỷ nguyên bình đẳng trong tu viện theo chủ nghĩa lý tưởng. Garudhammas thách thức các cộng đồng tu viện cho đến ngày nay.
Tuy nhiên, vấn đề không phải là việc xuất gia của phụ nữ có những ràng buộc. Đó là điều quan trọng, chắc chắn rồi, nhưng câu chuyện còn lớn hơn thế. Vấn đề (ít nhất là đối với tôi) là những nữ Phật tử đầu tiên đó đã không chấp nhận câu trả lời là không. Và theo Therigatha, những phụ nữ Phật giáo đầu tiên đó sớm được tự do. Những thành tựu của họ được ca ngợi và trì tụng, được giảng dạy và cầu khẩn, được vẽ trên các bức tường của Ni viện. Chẳng hạn, Patachara đã phải đối mặt với sự tấn công dữ dội của đau khổ, nhưng cô ấy đã vượt qua nó. Vimala là một gái điếm. Chanda là một góa phụ vô gia cư. Mahapajapati là một hoàng hậu. Những người phụ nữ này đã đạt được sự giác ngộ theo truyền thống. Mỗi người trong số họ đều trở nên tự do. Cách chúng ta kể những câu chuyện của họ, những câu chuyện của họ có ý nghĩa gì, những gì được tiếp tục (và rộng hơn là những gì còn lại) định hình rất nhiều kinh nghiệm về ý nghĩa của việc trở thành một hành giả Phật giáo ngày nay. Những người phụ nữ đó không có được mọi thứ họ muốn, nhưng họ đã chiến đấu để giành lấy vị trí của mình trong cộng đồng và họ trở thành Sư phụ theo quyền của mình. Có hoặc không có những ràng buộc, những người phụ nữ của Therigatha là những tổ tiên anh hùng trong câu chuyện Phật giáo.
Tôi không thể kết thúc phần giới thiệu ngắn này mà không nhận ra một nguồn cảm hứng khác cho cuốn sách này: nhiều chư Ni mà tôi đã có vinh hạnh được gặp gỡ trong nhiều năm qua. Trong khi các văn bản có thể là ngôi nhà trí tuệ của tôi, thì con người quan trọng hơn. Tôi không thể bày tỏ hết lòng biết ơn của mình đối với tất cả những người thầy mà tôi có vinh dự được gặp, tất cả những người phụ nữ mặc choàng dài đã thử thách tôi, truyền cảm hứng cho tôi và thậm chí đôi khi khiến tôi thất vọng. Những người bạn xuất gia, những đồng nghiệp và cả những người xuất gia xa lạ mà đôi khi tôi thấy mình đang nhìn từ xa. Mỗi người trong số những người phụ nữ này đã đưa ra một lựa chọn mà tôi không thể không ngưỡng mộ. Đời sống xuất gia không hoàn hảo, lịch sử tu viện đối với phụ nữ lại càng ít hơn, nhưng sống một cuộc đời xuất gia trong một thế giới dành riêng cho sự tích lũy là điều mà tôi luôn hướng tới.
Câu chuyện về những nữ Phật tử đầu tiên không hề dễ dàng. Đối với người đọc không quen thuộc với nó, hãy coi như mình đã được khuyến cáo. Đây là một câu chuyện đầy thách thức không kết thúc như nhiều người trong chúng ta có thể hy vọng. Giống như rất nhiều cuộc tụ họp khác do phụ nữ tổ chức, cuộc tụ họp của phụ nữ để xin Đức Phật xuất gia không phải là một thành công vô điều kiện. Những người phụ nữ ban đầu bị từ chối và sa thải. Cuối cùng khi họ được chấp nhận vào cộng đồng với tư cách là những người cùng tu, đó là những điều kiện nặng nề kèm theo. Đàn ông có thể đã được chào đón vào cộng đồng với vòng tay rộng mở, nhưng phụ nữ có những cái vòng mà họ phải nhảy qua và khiến họ bị xa cách. Nếu điều này nghe có vẻ quen thuộc với độc giả đương đại… thì, nó nên như vậy. Càng nhiều thứ thay đổi, càng có nhiều thứ giữ nguyên.
Nhưng những người phụ nữ trong câu chuyện này vẫn kiên trì. Họ không gục ngã vì tuyệt vọng. Họ phủi tay và xin xuất gia trở lại, bởi vì họ muốn nhiều hơn những gì thế giới đang mang lại cho họ. Giống như rất nhiều phụ nữ vĩ đại sau họ, có lẽ cũng giống như rất nhiều phụ nữ trước họ, những vị nữ Phật tử đầu tiên này đã không chấp nhận câu trả lời là không. Họ kiên trì, dù không hoàn hảo, trong một thế giới không hoàn hảo.
Vanessa R. Sasson
Chuyển ngữ: Như Nguyệt (ĐSHĐ-118)
