Nếu như bạn hiểu được tiếng Phạn, thì bạn sẽ biết nguyên danh của tôi ở Ấn Độ; tên tiếng Phạn của tôi là “Bát-đa-la” (鉢多羅) Trung Hoa dịch “Ứng Lượng Khí” (應量器), “Bát” chỉ là tên gọi tắt mà thôi.
Thời kỳ Phật giáo Nguyên thủy1 Đức Đại Thánh Thích Ca Mâu Ni Phật và các đệ tử của Ngài, đều sử dụng tôi như một công cụ để ăn cơm. Mỗi ngày một bữa trưa, các Tỳ-kheo tập hợp thành đoàn ôm Bát tôi tìm nơi ứng cúng. Phật giáo Nam Truyền hiện nay vẫn bảo tồn di phong của Phật giáo Nguyên Thủy, riêng Phật giáo Trung Quốc cổ đại, thì không còn ai đoái hoài đến tôi nữa, ngoại trừ ba bữa cơm trưa dùng Bát-đa-la tôi trong thời gian đăng đàn thọ giới. Hiện nay nhiều Tăng, Ni xuất gia tuy trên thân mặc áo cà sa từ rất lâu, nhưng e rằng ngay cả tôi họ còn chưa từng thấy qua nữa là khác!
Thân thể của tôi được làm bằng đất sét trắng, vì vậy còn được gọi là “Ngõa bát” (瓦鉢 Bát sành). Trong Giới kỳ, Hòa thượng Đắc giới trên đàn sẽ hỏi các đệ tử thọ giới: “Bát thiết hay Bát sành”? Các Giới tử phía dưới phải lớn tiếng trả lời: “Bát sành”! Bằng không, có khả năng không được thọ giới. Kích thước thân thể tôi, là do lượng cơm ăn của mỗi người mà định, nếu ai biết tôi còn có cái tên “Ứng Lượng Khí” nữa, thì cũng sẽ hiểu rõ.
Thời cổ đại Trung Quốc, các Sư phụ đi đến nơi nào cũng không thể thiếu tôi. Điều mà họ gọi là: “Các ngôi tùng lâm trong thiên hạ cơm nhiều như núi, người xuất gia tu hành ôm bình bát có thể ăn cơm khắp mọi nơi”. Giả sử thiếu tôi, cho dù cơm cháo trong tùng lâm tích chứa nhiều như núi, nhưng cũng chẳng có phần của bạn. Tăng chúng được mệnh danh là hành cước, chỉ cần có tôi bên mình, thì họ có thể giống như phù vân bay lượn giữa trời biển bao la, không vì đời sống mà lo buồn. Do đó, họ nói một cách tự hào: “Một bình bát đựng cơm cả ngàn nhà, một mình dạo chơi muôn dặm, chỉ vì việc sinh tử, xin ăn qua tháng ngày”. Nói được như vậy có thể tự tại giải thoát biết bao!
Nhất bát thiên gia phạn
Cô thân vạn lý du
Vị liễu sanh tử sự
Khất hóa độ xuân thu.
Tạm dịch:
Một bát cơm ngàn nhà
Thân chơi muôn dặm xa
Chỉ vì việc sống chết
Xin ăn tháng ngày qua.
Nguyên văn:
一鉢千家飯
孤身萬里遊
為了生死事
乞化度春秋
Có thuyết nói:
Nhất bát thiên gia phạn
Cô thân vạn lý du
Thanh mục đổ nhân thiếu
Vấn lộ bạch vân đầu.
一鉢千家飯
孤身萬里遊
青目覩人少
問路白雲頭
Tạm dịch:
Ngàn nhà trong một bát cơm
Dạo chơi muôn dặm chẳng sờn nguyện xưa
Mắt xanh nhìn ngắm mọi người
Hỏi đường mây trắng mỉm cười đi qua.
(Tương truyền bài kệ này của Bố Đại Hòa Thượng)
Đúng vậy, các Sư phụ xuất gia thời cổ đại đều ôm bát khất thực, từ khi Trung Quốc có quy chế tùng lâm, trong các ngôi tự viện lớn có vô số điền sản, tôi mới dần dần bị đào thải. Vì vậy, Phật giáo Trung Quốc lúc đầu dựa vào khất thực để sinh sống, sau dựa vào ruộng đất để mưu sinh, nếu không có ruộng đất thì nương vào đèn hương và Pháp hội Kinh sám, cho nên, Phật giáo mới rối ren như vậy.
Hiện nay đôi khi tôi vẫn nghe có người thảo luận đến tôi, bàn về chế độ khất thực. Có người chủ trương cần phải khôi phục đời sống ôm bát khất thực, họ nêu ra rất nhiều ưu điểm, cho rằng ôm bát khất thực dễ gần gũi người dân, giảng giải Phật pháp, thì Phật pháp mới dễ dàng đến với dân gian, còn có thể hàng phục được tâm cống cao ngã mạn. Những người phản đối cũng nêu ra nhiều nhược điểm của chế độ khất thực, cho rằng sống đời khất thực là ỷ lại vào người, và dựa vào người để sống để tu không phải là biện pháp, bởi vì việc đó sẽ bị chế giễu là những kẻ ăn bám (寄生蟲). Rốt cuộc ai mới là chân lý? Tôi vẫn không dám nhận định một cách chủ quan.
Bình bát tôi trong thời cổ đại, không chỉ được dùng để ăn cơm, mà còn có thể dùng tôi và Cà sa để chứng minh cho việc truyền pháp. Cái gọi là “Y Bát Chân Truyền” (衣鉢真傳), là khi một vị Đại đức Tổ sư nào đó, nhìn thấy công phu đạo đức và học vấn của bạn có khả năng kế thừa Ngài, vị Tổ sư này sẽ đem Y Bát của mình truyền lại cho bạn, đôi vai của bạn có thể gánh vác chí nguyện cứu độ chúng sinh chưa hoàn thành của Ngài. Sau khi Đức Phật đem “Chánh pháp nhãn tạng, Niết-bàn diệu tâm” truyền cho Đại Ca Diếp, thẳng đến Tổ thứ 28 là Tôn giả Đạt Ma (達摩尊者), Đạt Ma mới mang Y Bát đến Trung Hoa. Khi Ngũ Tổ Hoằng Nhẫn – Thiền tông Trung Quốc, truyền lại cho Lục Tổ Huệ Năng (六祖惠能), vì sợ mọi người tranh đoạt tôi, cho nên, Ngũ Tổ ra lịnh cho Huệ Năng mang Y Bát đến phương Nam.
Lúc Huệ Năng mang tôi đi trên đường, nào ngờ có Huệ Minh, ông là một tướng quân xuất gia, biết Y Bát đang đi về phương Nam, nên đuổi theo Huệ Năng đến nỗi thở không ra hơi, chuẩn bị cướp đoạt Y Bát. Lục Tổ Huệ Năng không có cách nào, đành phải để Bát tôi xuống bảo Huệ Minh cầm đi. Nói ra cũng thật kỳ lạ, bất kể Huệ Minh có sức mạnh nghìn cân, cũng không nhấc nổi tôi dù một tí. Huệ Minh xấu hổ nói: “Đại đức! Ta vì “Đạo” mà đến, không phải vì “Bát” mà đến”! Huệ Năng mới vì ông nói Pháp, khiến cho Huệ Minh khai ngộ. Mặc dù tôi là một cái bát nho nhỏ, nhưng tôi có thể nói một câu tự hào “không cô phụ sứ mệnh” đối với trách nhiệm truyền Pháp.
Nghĩ đến quá khứ của các huynh đệ đồng loại của tôi, đều có những việc trải qua đáng được nói: Khi Tôn giả Đại Ca Diếp (大迦葉尊者) dùng Bình bát tôi ăn cơm, xưa nay Ngài không bao giờ khất thực người giàu, mà hướng về những người nghèo khổ hành khất. Chủ trương của Tôn giả chính là muốn gieo trồng hạt giống phước điền cho người bần cùng khốn khổ. Tôn giả Tu Bồ Đề (須菩提尊者) thì trái ngược với Ngài, chỉ khất thực người giàu, không khất thực người nghèo. Chủ trương của Tu Bồ Đề là không muốn tăng thêm gánh nặng cho người nghèo. Cả hai đều thiên về một phía, tôi làm liên lụy cho họ, đã từng phê bình cùng Đức Phật: “Tâm không bình đẳng”. Tôn giả A-nan (阿難尊者) theo Nhị thừa nhân2 mà muốn thực hành “Đại thừa khất3“, không phân biệt giàu hay nghèo, kết quả là gặp phải ma nạn của Ma Đăng Già Nữ (摩登伽女), lúc này không còn chút sức lực để tranh thủ quay về.
Khi ở trong tay của Tôn giả Muc Kiền Liên (目犍連尊者), tôi đã từng tổn thương rất nhiều sinh mạng, nguyên nhân là vì Lưu Ly Vương – Thái tử của vua Ba Tư Nặc, muốn sát hại dòng họ Thích Ca. Mục Kiền Liên cầu xin Đức Phật giải cứu, Đức Phật nói: Đây là định nghiệp không thể xoay chuyển, không cần uổng phí công phu. Trong lòng Mục Kiền Liên không phục, Tôn giả dùng sức thần thông của mình để giấu năm trăm gia tộc Thích Ca trong Bình bát tôi, đợi sau khi cơn bão hủy diệt qua đi, năm trăm gia tộc Thích Ca đều biến thành máu đặc trong Bát tôi. Đức Phật dạy, nghiệp chướng do con người tạo ra thì không ai có thể cứu được, thiện hữu thiện báo, ác hữu ác báo. Cái Bát tôi nhỏ xíu cũng đành phải vô năng vô lực.
Trung Quốc có một truyền thuyết về Bạch xà tinh bị Thiền sư Pháp Hải dùng bình bát để thu phục, câu chuyện này các phụ nữ và trẻ con đều biết. Cho dù đạo hạnh của Bạch xà tinh có cao đến đâu đi nữa, một khi thu vào trong Bình bát tôi nó cũng chỉ là một con rắn nhỏ bé. Truyền thuyết này, chắc hẳn có người biết là diễn biến từ câu chuyện Đức Phật Thích Ca Mâu Ni dùng chiếc bát để thu phục rồng lửa. Nhưng từ đó có thể thấy, Bình bát tôi không chỉ dùng để ăn cơm, mà còn có thể hàng phục yêu ma quỷ quái đấy ạ!
Trước đây, các Sư phụ xuất gia xem tôi quan trọng như mạng sống, thứ gì đều có thể vứt bỏ, chỉ có Y Bát không thể không mang theo bên mình. Thời cổ đại có một vị Thiền sư Pháp hiệu Kim Bích Phong (金碧峰禪師), Sư là một bậc minh tâm kiến tánh có tầm ảnh hưởng lớn trong giới Thiền Tông. Sau khi Sư nhận ra bản lai diện mục thì cái gì cũng không cần, chỉ có chiếc bát ngọc vua tứ ban mà Sư thường dùng lại xem như báu vật, lúc nào tọa thiền Sư cũng cất bát ngọc đi rồi mới an tâm, thời gian nhập định lại rất lâu, rất dài.
Vốn dĩ, vị thiền sư Kim Bích Phong này lẽ ra viên tịch từ lâu, bởi vì đại thọ của Sư đã quá thời hạn, lão gia Diêm La vương nhiều lần sai tiểu quỷ đến bắt Sư, nhưng lúc nào Thiền sư cũng đang nhập định, cho nên, trên khắp không gian, dưới tận hoàng tuyền bọn tiểu quỷ cũng không tìm thấy, chúng đã nhiều lần bị vua Diêm La trách phạt, không còn cách nào đành phải cầu cứu Thổ địa. Thổ địa hiến kế:
– Vật mà Thiền sư Kim Bích Phong yêu thích nhất chính là cái bát ngọc của mình, nếu các ngươi có cách di chuyển khua động nó, Thiền sư quan tâm chắc chắn sẽ xuất định, sau khi xuất định, thì các ngươi bắt Sư mang về báo cáo kết quả với vua Diêm La.
Bọn tiểu quỷ nghe lời Thổ địa y theo kế hoạch, liền biến làm con chuột rung chiếc bát ngọc. Quả nhiên khi Thiền sư Kim Bích Phong nghe tiếng khua bát thì vội vàng xuất định, mở mắt ra thấy rất nhiều tiểu quỷ đang cầm xích sắt, trong lòng tức giận dùng sức ném Bát tôi xuống đất, vì một niệm tâm tham đối với tôi, suýt nữa họ lấy mạng già đưa đi rồi. Sư nhanh chóng nói với bọn tiểu quỷ:
– Xin hãy ở đây chờ một chút, để ta ngồi thêm một tí nữa nhé.
Nói xong liền nhập định trở lại. Trong định Sư nói với bọn tiểu quỷ:
– Nếu các ngươi muốn bắt Kim Bích Phong, trừ phi đem xích sắt khóa hết hư không; nếu hư không có thể khóa được, thì hãy đến đây bắt Kim Bích Phong ta.
Phiên âm:
Nhược nhân yếu nã Kim Bích Phong
Trừ phi thiết luyện tỏa hư không
Hư không nhược năng tỏa đắc trụ
Tái lai nã ngã Kim Bích Phong
Tạm dịch:
Nếu người muốn bắt Kim Bích Phong
Trừ phi khóa hết cả hư không
Nhược bằng hư không, không khóa được
Hãy đến bắt ta Kim Bích Phong
Nguyên văn:
若人要拿金碧峰
除非鐵鍊鎖虛空
虛空若能鎖得住
再來拿我金碧峰。
Vì Sư không còn tâm tham cho nên, Sư mới dám nói mạnh dạn như vậy. Đây là lời nhắn gửi đến chư vị Sư phụ, đối với chén cơm giống như Bình bát tôi, tuyệt đối đừng bao giờ có tâm tham nhé! Tuy nói như vậy, nhưng yêu tiếc tôi vẫn là yêu tiếc tôi, giống như Thi tăng Mạn Thù4 khi bần cùng khốn khổ nhất, Sư đã không bao giờ rời tôi, chúng ta đã thấy trong thơ của Sư:
Mang hài phá bát vô nhân thức
Đạp quá anh hoa đệ kỷ kiều
Tạm dịch:
Giày hư bát vỡ không người biết
Qua cầu mấy lượt giẫm hoa đào
芒鞋破缽無人識
踏過櫻花第幾橋
“Chẳng ai hay biết tôi đã mang đôi giày nát bươm và ôm bên mình cái bát vỡ, bao lần giẫm qua cây cầu bắc ngang xứ hoa anh đào”. Ý nói cuộc sống dài đăng đẳng không nơi nương tựa, thì biết ngay đối với Bát tôi, Thi Tăng Mạn Thù bịn rịn lưu luyến như thế nào, vậy tại sao các Sư phụ ngày nay đều không quan tâm quý tiếc tôi một chút nào. Bây giờ, tôi biết mình đang đi vào đường cùng, và tôi không thể không bật ra tiếng rên rỉ yếu ớt của mình khi vẫn còn những người biết tôi.
Phần bổ sung:
Bát-đa-la là khí cụ dùng để đựng thức ăn của người xuất gia, hình tròn, hơi dẹt, đáy phẳng, miệng nhỏ một chút, chất liệu, màu sắc và kích thước đều có chế định. Là khí cụ đúng như pháp, là khí cụ được thọ nhận thực phẩm cúng dường của trời, người, cũng là khí cụ ứng với số lượng trong bụng khi ăn, cho nên, còn dịch là “Ứng lượng khí”. Trong Luật dạy, quy định “Bát” có ba pháp là “thể, sắc, lượng”, không được vi phạm. Thể: Thể chất thô kệch, khiến cho người không khởi tâm tham muốn; Sắc: Màu tro đen, để không khởi tâm ái nhiễm; Lượng: Ứng theo số lượng mà ăn, có ý nghĩa thiểu dục tri túc.
“Bát” vốn là vật cần thiết của người xuất gia, không thể thiếu dù một ngày. Tuy nhiên, khi Phật giáo truyền đến Trung Quốc, các Tăng Ni ở Trung Quốc chưa thể thực hành đời sống “khất thực”. Từ xưa đến nay khi truyền giới, tuy vẫn tuyên dương giới luật, phát cho “Bình bát”, nhưng lại rất ít có người sử dụng. “Bát” là tiêu chí của hằng hà sa chư Phật, và nó thể hiện cách ngăn chặn lòng tham. Phàm những ai đang thọ trì nó, nên hết lòng nhiếp niệm tâm ý, tự mình thọ trì, tự mình cẩn trọng.
- Phật giáo Nguyên Thủy (原始佛教 Thế kỷ thứ 5, 6 tr CN): Phật giáo của thời kỳ đầu.
- Nhị thừa nhân (二乘人): Thanh Văn Thừa và Duyên Giác Thừa. Thanh Văn Thừa tu Tứ Đế; Duyên Giác Thừa tu Thập Nhị Nhân Duyên.
- Đại thừa khất (大乘乞): Khất thực theo hạnh Bồ Tát. Đại Thừa bao quát hai phương diện Thật tiễn và Lý luận, nhấn mạnh “tư lợi, lợi tha, làm lợi ích cho tất cả chúng sinh”. Chủ trương thực hành “Bồ tát đạo” lấy “Lục độ” làm chính.
- Thi tăng Mạn Thù (詩僧曼殊 1884-1918): Họ Tô, tên Huyền Anh (玄瑛), tự Tử Cốc (子谷), sau khi xuất gia pháp hiệu là Mạn Thù, là một bậc đại kỳ tài trong lịch sử cận đại Trung Quốc. 15 tuổi theo biểu huynh tham học tại Nhật Bản, giỏi về hội họa, thông thạo nhiều ngôn ngữ: Anh, Pháp, Nhật, Phạn, đặc biệt là làm thi thơ, viết tiểu thuyết, dịch thuật, đem thi phẩm Lý Bạch, Đỗ Phủ, Lý Gia… giới thiệu ra nước ngoài.
