Ánh sáng vầng dương chiếu soi mọi khung cảnh, ngõ ngách, trải dài trên khắp mọi nẻo đường. Màn đêm nào có điểm dừng, chỉ khi mặt trời hiện, có ánh sáng trí tuệ hiển bày thì vô minh tăm tối cũng được dẹp tan. Trong nhiều ngã của dòng đời có biết bao con đường, vậy ta cần đi và đến đích bằng con đường nào? Có lẽ, đây là vấn đề nan giải của rất nhiều người, giữa muôn ngàn lối rẽ ta chọn hướng nào để đi? Chợt cửa thiền hé mở, đưa chúng ta vào nếp sống thiền gia, giản dị mà chân thật đến diệu kỳ.
Như chúng ta đã biết, đối với giới xuất gia tu đạo, ta đã giã từ nhiều thứ… rất lâu rồi, không còn được nghe giọng nói ngọt ngào của mẹ, không được nhìn thấy khuôn mặt ấm áp của cha, giã từ song thân, giã từ cát bụi của thế gian, ta đến với đạo bằng nhiệt huyết của một thời tuổi trẻ, đặt trọn niềm tin đối với vị thầy hướng đạo, người khai sáng nguồn tâm, đưa chúng ta thoát khỏi cuộc sống u mê tăm tối, thật chẳng sai, như lời thơ người ta bảo:
“Ân giáo dưỡng một đời nên huệ mạng
Nghĩa ân sư muôn kiếp khó đáp đền.”
Thầy…! Biết phải nói làm sao cho trọn tình trọn nghĩa. Ôi! Ngôn ngữ của thế gian sao hạn hẹp đến thế, trong nhà thiền khi không có ngôn từ để diễn đạt thì thường dùng “vô ngôn”, vì trong ấy không ngôn ngữ, bút mực nào để diễn tả, chỉ là tâm tâm tương ưng, chạm mắt liền đến. Trời có cao, nhưng không sao cao bằng sự hy sinh thầm lặng của thầy, biển dù rộng lớn mênh mông, cũng không sánh bằng tấm lòng bi mẫn mà thầy đã dành cho hàng hậu học, sự hy sinh, cho đi mà không cần đáp trả… có những lần hàng chúng đệ tử, bởi vô minh che phủ gây tạo biết bao điều có lỗi với Thầy Tổ và đệ huynh, khiến Người phải buồn lòng… nhưng tâm của thầy, ánh mắt từ bi ấy, nỗi buồn không lời, cũng không quát mắng giận dữ… Quá lắm… đó là sự im lặng (chắc có lẽ là im lặng sấm sét…) tuy không lời, nhưng sự hối lỗi vô cùng lớn… hoặc giả là sự khuyên răn nhắc nhở, từ những buổi học pháp, những lời dạy nơi Kinh điển, thầy đã lôi chúng ta về, về với chủ nhân ông, về với chân tâm thường trú và rời xa những vọng tưởng, phiền não, chấp trước vô minh của chính mình, để những hành giả tu thiền, “có thể sống được với thiền trong thực tại, thiền trong lối sống hàng ngày, thiền trong đi đứng nằm ngồi, hiện tại là đây, trong phút giây này, hít vào thở ra tỉnh sáng rõ ràng, vọng khởi liền biết, buông bỏ không theo.”
Qua những lời nhắc nhở nhiệt tâm, nhiệt tình mà mỗi chiều lên lớp, thầy muốn cho những người tu Phật, phải sống được với Phật tâm của chính mình, tâm huyết ấy biết bao cao rộng, nhưng hàng hậu học chúng ta nào có lưu tâm? Lắm lúc thật hổ thẹn thật chạnh lòng, thật ân hận hối lỗi với những hành vi mà chính mình đã gây tạo, làm phiền đến những bậc thầy. Chúng ta hãy nên nghĩ đến tâm huyết của các Ngài, mong mỏi thiết tha đối với giới xuất gia tu đạo. Chớ chạy theo vọng tưởng và phán xét của riêng mình, để khẩu nghiệp gây tạo những lời bất kính đối với những bậc thầy, cuộc sống này chỉ ở mức tương đối mà thôi, gọi là tương đối chính xác bởi một vấn đề nào đó, thì chúng ta phải đích thân thực hiện, trải nghiệm chúng và đến được với chúng, thì mới có thể đưa ra lời nhận xét tương đối. Khi chiêm nghiệm và thực hành được, như ta đang ở trong vấn đề đó, mà nêu lên nhận xét thì vẫn chưa chính xác, mà ta phải bước ra khỏi nó nhìn lại nó, với một cái nhìn chánh kiến mà Đức Phật đã dạy thì cái nhìn này mới có thể gọi là tạm chấp nhận, hà huống ta chưa biết gì, chưa tu, chưa hành, chưa chứng, mà phát ngôn bừa bãi thì chẳng khác nào, ta tự mở cửa địa ngục cho chính mình. Ở đời, chẳng có gì tuyệt đối, có đúng thì sẽ có sai, có phải sẽ có trái, nhưng Chư Phật, chư Tổ và những bậc Thầy luôn nhắc nhở và dạy chúng ta, phải vượt ngoài đối đãi, sống trung đạo, đó là điều thiết yếu trong nếp sống nhà thiền.
Cuộc sống thật hạnh phúc bởi những gì giản đơn và mộc mạc của nếp sống thiền gia, chúng ta từ những con người chìm sâu trong vô minh tội lỗi, nay duyên lành gặp được Chánh pháp hội ngộ minh Sư, Thầy Tổ ngoài sự nuôi dạy còn giáo dưỡng chúng ta chuyển hóa nội tâm, sửa đổi những tập khí (có thể gọi là thâm căn cố đế) khi mới vào đạo từ những cục đất sét mà trở thành những tách trà quý, từ những viên đá thô kệt, mà chui rèn mài dũa để trở thành những viên ngọc sáng ánh, thật chẳng phải chuyện dễ dàng, chết đi con người phàm phu (vọng tưởng) mà sống lại Phật tâm nơi mình (chơn tâm), đây chẳng phải là chuyện giản đơn, người tu đạo chúng ta không phải một sớm một chiều mà có thể hoàn thiện bản thân, trở về tự tâm, bởi thế cần và rất cần thời gian ở gần học hỏi, tu tập bên Thầy Tổ cùng đại chúng, một môi trường quá lý tưởng:
Ăn cơm có canh
Tu hành có bạn.
Một ngày nào đó, chúng ta phải bước ra, đương đầu với mọi thử thách, không còn được bên cạnh Thầy Tổ và huynh đệ, thì lúc này ta sẽ cảm nhận được rằng, một cuộc sống thật yên bình, hạnh phúc và giản đơn làm sao, mà mấy ai chấp nhận? Chúng ta bởi thói quen hướng ngoại tìm cầu, nào là bằng này cấp nọ, để có với người ta, và quên đi hiện tại, mình là ai? Chạy theo những cái, có đó rồi mất đó, lại quên đi chí nguyện của người xuất gia: “Trên đền bốn ơn nặng, dưới cứu độ tam đồ”. Nhưng để làm được như vậy, không phải trên văn tự chữ nghĩa, mà bản thân của người tu sĩ phải thực hành những lời dạy của Chư Phật, chư Tổ, trở về soi sáng lại chính mình, cho Phật tâm mình sống dậy, có như thế người xuất gia chúng ta không lãng phí đi thời gian mình đang hiện hữu ở cõi đời giả tạm này.
Cơn gió nào, đã thổi nhẹ vào ta,
Đà gặp Thầy, cùng huynh đệ một nhà.
Khắp cả muôn ngàn, lối rẽ phân ba,
Ta ngơ ngẩn, giữa trần lao dậy sóng.
Quyết chọn cho mình, nếp sống thiền gia,
Rõ trung đạo, mầu nhiệm chẳng gì qua.
Với đối đãi, thương ghét quăng ngoài cửa,
Mới ngõ hầu, nhận chân tánh nơi tâm.
Thẳng ngay mà đi, theo “đường chim ấy”
Sống được với y, diệu dụng khôn cùng.
Tự tại mà tiêu dung, trong vạn cảnh
Đâu cần gì, Cực Lạc ở đâu xa?
Tâm an bình, tự tại Phật trong ta,
Nhờ có thầy, chúng con đã nhận ra
Làm sao nói hết, niềm tri ân ấy
Nguyện một lòng, chọn nếp sống thiền gia
An lạc mình, cùng mọi người quanh ta.
Nhưng nào để phương tiện ấy trói buộc
Phép đốn giáo nhận ngay nguồn chơn ấy
Khi đã giác rồi thảy đều tự tại
Ta nào chấp, bởi Pháp môn phương tiện
Thế gian này, cùng đạo nào có hai?
Chỉ ngay đây: “Thị pháp trụ pháp vị”.
Đối với nếp sống nhà thiền, việc quan trọng là soi sáng lại chính mình, ngay cuộc sống thực tại ta thấy được những tập khí của chính bản thân. Khi y ló dạng mà tự mình không nhìn thấy, thì trong môi trường đại chúng bên cạnh Thầy Tổ và đệ huynh – đây là những bậc thiện tri thức, nhắc nhở, gọt giũa tập khí xấu dở của ta, nhờ đó mà mỗi ngày mình sẽ mỗi mới, tốt đẹp hơn hôm qua. Lúc chúng ta còn quá non dại mà thiếu đi sự hiện diện của Thầy Tổ và huynh đệ là một điều thiếu sót. Thật tình mà tâm sự: “Tuy chúng ta hiểu tột, nhưng từ cái hiểu, đến cách sống và thực hành cái hiểu ấy, quả là khó được tương ưng. Vì thế, có câu:
“Đốn ngộ tuy đồng Phật
Đa sanh tập khí thâm”
Nghĩa là:
“Hiểu tuy đồng với Phật
Nhưng nhiều đời tập khí còn sâu dày.”
Hà huống chi, chúng ta không chấp nhận một cuộc sống đơn giản và bình thường hướng nội, trở về tự tâm cùng Thầy Tổ và huynh đệ, khi đạo đức chúng ta vẫn chưa đủ thì hệ quả sẽ ra sao đây? Một nếp sống đơn giản mà chẳng giản đơn chút nào… mấy ai là người chịu khép mình trong nếp sống quy củ, dưới sự chỉ đạo của Thầy Tổ? Dẫu chúng ta có tài giỏi, có năng khiếu, có những cái khả năng bên ngoài thì cũng tốt đó, nhưng xin hãy nhớ, y không phải là điều cứu cánh mà giới xuất gia chúng ta nhắm đến.
Lại khổ nỗi thay! Mình rất dễ quên đi điều này, vì những lời tán tụng khen tặng, dễ làm chúng ta quên đi mình là ai? Quên đi tâm nguyện của người xuất gia là gì?
Dẫu Thầy mình có quê mùa, nhưng đức độ của Người thì làm sao chúng ta có thể sánh được? Vì thế, người xưa vẫn thường nói: “Trò có hơn Thầy vẫn thua Thầy nửa đức”. Đối với những bậc Tôn túc và Thầy Tổ, thì ta không thể so sánh hơn thua, vì đức độ của các Ngài không thể nhìn và đoán được bằng mắt, bằng tâm phàm tình và vọng tưởng của chúng ta được, thế nên chớ có nói lời không đáng nói, để vô tình ta tự mở cửa địa ngục cho chính mình về những bậc Tôn sư.
Một cuộc sống của đời người, có nhiều vị công danh tột bậc, tiền tài không thiếu, nhưng khi hiểu được đạo lý, hiểu được cái khổ của sanh già bệnh chết, mà những vị ấy đã mạnh dạn dứt bỏ không hề tiếc nuối, còn chúng ta thực sự cũng có gì đâu… mà còn tiến thoái lưỡng nan? Người thế gian, họ có tiền tài danh vọng, bằng này cấp nọ… mà họ còn bỏ đi… để tìm lại con người chân thật của chính mình, không lẽ giới xuất gia chúng ta, bỏ cha bỏ mẹ… bỏ tất cả… để vào đạo mà lại tìm những thứ họ vứt đi hay sao? Điều này tự thân mỗi người tu chúng ta cần quán chiếu và xem xét kỹ lại chính mình. Để mà tu sửa cho tự thân tự tâm… sống hợp với đạo chân thật, chớ đừng để sự vô thường của kiếp người đốt cháy chúng ta, rồi mới ân hận thì không còn kịp nữa rồi, thế nên Sơ Tổ Trúc Lâm đã dạy rằng:
Âm:
Thân như hô hấp tỷ trung khí,
Thế tợ phong hành lãnh ngoại vân.
Đỗ quyên đề đoạn nguyệt như trú,
Bất thị tầm thường không quá xuân.
Nghĩa:
Thân như hơi thở ra vào mũi,
Đời giống mây trôi đỉnh núi xa,
Tiếng quyên từng chập vầng trăng sáng,
Đâu phải tầm thường một xuân qua.
Rõ thực là như thế, mà mấy ai chấp nhận? Trong tác phẩm Chứng Đạo Ca, thiền sư Vĩnh Gia Huyền Giác cũng đã khẳng định điều này:
Âm:
Ngô tảo niên lai tích học vấn
Diệc tằng thảo sớ tầm Kinh luận
Phân biệt danh tướng bất tri hưu
Nhập hải toán sa đồ tự khốn
Khước bị Như Lai khổ ha trách
Sổ tha trân bảo hữu hà ích?
Tòng lai thặng đặng giác hư hành
Đa niên uổng tác phong trần khách.
Nghĩa:
Ta sớm bao năm chuyên học vấn
Từng viết sớ sao tìm Kinh luận
Phân biệt danh tướng mãi không thôi
Vào biển đếm cát tự chuốc hận
Quả đáng bị Như Lai quở trách
Châu báu của người có ích gì?
Lâu nay lận đận rõ công suông
Uổng bấy làm thân phong trần khách.
Thiền sư Huyền Giác khẳng định rằng: Bản thân Ngài đã từng chuyên học vấn, viết sớ, sao tìm Kinh luận… nhưng chỉ là phân biệt trên danh tướng, thì có khác nào vào biển mà đếm cát, sau này tự mình phải ân hận mà thôi. Ngài khuyên chúng ta sớm nhận ra được chân tướng sự việc, biết được của báu của nhà mình, để không uổng đi kiếp người, khỏi bị Như Lai quở trách.
Sự học và tu, cũng như: “Thiền giáo song hành” là điều kiện cần và đủ, để mỗi chúng ta thực tu có kết quả. Học đến đâu ứng dụng tu đến đấy, nương nơi lời dạy của Chư Phật, chư Tổ, được truyền trao bởi quý thầy, mà soi sáng con đường ta đi. Thực tu thực học, không có bằng cấp cũng không sao, hãy an tâm và mạnh mẽ chọn đúng con đường chân lý, chọn cách sống trở về với tâm Phật của ta, tùy duyên sống tu, làm tất cả việc hoằng pháp lợi sinh, mà không thấy mình làm, tùy duyên, hoan hỷ an nhiên tự tại trong tất cả thời, tỉnh sáng rõ ràng, vọng khởi liền biết, không tham việc chưa tới, không tiếc việc đã qua, “chỉ phút giây hiện tại, tuệ quán chính ở đây, không động không rung chuyển, biết vậy nên tu tập”, thì mỗi hành giả chúng ta tu sẽ có nhiều lợi ích cho chính mình và mọi người xung quanh. Một cuộc sống đơn giản, nhẹ nhàng biết dường nào, giữa muôn ngàn sóng vỗ trùng khơi:
Hân hạnh làm Tăng đắp ca sa
Được làm kẻ nhàn giữa bao la
Có duyên thì ở, không duyên bước
Mặc cho gió mát tiễn mây bay.
Thiền Sinh Bảo Hải (ĐSHĐ-055)
Cư sĩ Hương Vy Bảo Hải diễn đọc
