Nước ta có 54 dân tộc anh em ở khắp miền đất nước, mỗi dân tộc có một kiểu ăn Tết riêng độc đáo làm giàu thêm kho tàng văn hóa Việt Nam. Nhân Tết đến xuân về, ta thử tìm hiểu một số phong tục Tết của vài dân tộc ít người trên đất nước Việt Nam này.
Tết của người Sán Dìu
Tết Nguyên đán của người Sán Dìu cũng có bánh chưng, bánh giò, bánh tẻ. Bánh giò làm từ gạo và tro than của cây rồng dịu mọc ở ven sông suối. Cây này quanh năm xanh tốt và rất dẻo dai. Tro than của nó làm bánh rất dẻo và thơm, làm bánh giò bằng cây rồng dịu sẽ được nhiều may mắn.
Từ Giao thừa đến cả ngày mùng Một, người Sán Dìu kiêng sát sinh, không giã gạo, xay lúa trong tháng Giêng. Sớm ngày mùng Một Tết, các cô gái ra suối lấy nước, khi về bẻ một cành hoa cắm lên bàn thờ. Nước pha trà cúng và nấu cháo hành cho trẻ con ăn để chúng thông minh học giỏi. Mùng Hai, tiết con gà trống mới cắt thấm đều vào 12 lá cờ đưa lên cúng tượng trưng cho 12 tháng mùa màng đều được tốt tươi. Cũng từ mùng Hai, các lễ hội vui chơi được mở ra chừng dăm bảy ngày rồi đến lễ tạ Tết và ra đồng trồng cây bình thường.
Tết của người K’Ho
Tết Nholir Bông, sau khi thu hoạch là Tết trọng đại nhất của đồng bào K’Ho. Bắt đầu từ tháng Hai âm lịch, người ta dùng trâu bò, heo gà, làm bánh trái cúng các vị thần linh, xin các vị ban cho nhiều may mắn.
Lễ cúng được tổ chức lần lượt từng gia đình, có sự tham gia của hàng xóm láng giềng. Khi cúng, chủ nhà đứng khấn vái cầu nguyện, sau đó lấy máu của con gia súc bỏ vào kho thóc lúa sân chơi, các cửa kho và vò đựng rượu. Cúng xong là các cuộc ăn uống, vui chơi từ nhà này sang nhà khác tưởng như không bao giờ dứt.
Tết của người Xê Đăng
Người Xê Đăng ở Kontum ăn Tết rất giản dị và chỉ có hai tết chính là Tết Giọt Nước và Tết Lửa vào tháng Ba. Sau khi mãn mùa, người Xê Đăng bắt đầu sửa sang lại các máng nước và tổ chức lễ “Cúng Máng” tại các máng nước dẫn vào ruộng rẫy, vào làng xóm để tạ ơn Thần Nước (Yang Dak), mong Thần ban cho buôn làng luôn đủ nước ăn uống, cây trồng, mùa màng tươi tốt.
Người ta mang tất cả những gì có thể đựng được nước ra máng lấy nước mang về nhà rồi vui chơi, ăn uống thoải mái cả tuần. Có lễ Cúng Máng từng gia đình và của cả buôn làng. Lễ cúng do buôn làng tổ chức ở nhà Rông, người chủ lễ là già làng hay thầy cúng. Lễ cúng của làng tổ chức vui hơn. Trai gái tha hồ vui chơi thổ lộ tâm tình với nhau.
Tết của người H’rê
Tết của đồng bào H’Rê ở Quảng Ngãi cũng kéo dài suốt vài tháng liền. Ngày đầu năm mới, mọi người tập trung ở nhà già làng để chúc mừng nhau rồi ăn uống vui vẻ. Sau đó họ lần lượt đến từ nhà này sang nhà khác đến hết cả làng. Đến nhà nào cũng phải ăn uống, múa hát. Vì thế, mỗi nhà phải làm rất nhiều bánh từ 20-40 nồi bánh tét, nấu nhiều ché rượu cần và hạ vài con trâu cùng nhiều heo, gà để đãi làng.
Đi chúc Tết, đàn ông mang chỉnh, đàn bà đeo ống bương, vừa đi vừa vỗ hai đầu tạo nên những âm điệu bập bùng, bập bùng vui nhộn. Người H’Rê còn yêu thích chơi trò nhảy kẹp, hơi giống như nhảy sạp của đồng bào Thái.
Tết Prơ-giê-răm của người Cơ Tu
Vào mùa Xuân, lúc bắt đầu vụ mùa lúa mới, đồng bào các huyện Phước Sơn, Giằng, Hiên ở Quảng Nam tổ chức ăn Tết Prơ-giê-răm. Đây là ngày lễ lớn nhất trong năm. Nhà nhà đều trang trí hết sức đẹp đẽ. Các loại cung nỏ, giáo, mác, thanh la, trống, chiêng được lau chùi cẩn thận.
Ở nhà Gươl (nhà làng) người ta dựng cột đâm trâu bằng cây gạo chạm khắc, sơn vẽ đẹp mắt. Nhiều sinh hoạt văn hóa diễn ra tại nhà Gươl như kể chuyện, nhảy múa, hát dân ca. Con gái được dịp trao đổi tâm tình và rủ nhau chơi Xuân kéo dài cả tháng.
Tết nhảy của người Dao
Người Dao ở Việt Nam cho rằng, ngày đầu năm không được làm việc mà chỉ lo vui chơi, thăm viếng và chúc tụng lẫn nhau. Nhà nào nhà nấy đều trang hoàng sáng sủa và dán nhiều câu đối bằng chữ Hán lên cột nhà hay trên các vách tường để đón mừng Xuân. Người Dao đón Tết bằng Tết nhảy gọi là “Nhiang chằm Đao” để rèn luyện sức khỏe và võ nghệ. Tết nhảy được tổ chức trước Tết Nguyên đán chừng vài ba hôm. Thanh niên phải tập các điệu múa, điệu nhảy, làm gươm đao bằng gỗ để múa. Tết nhảy, mỗi người phải nhảy múa đến hàng trăm lượt trong tiếng trống, tiếng thanh la giục giã.
Tết của người H’Mông
Người H’Mông ở vùng cao Tây Bắc và Việt Bắc ăn Tết rất thịnh soạn chẳng kém gì ở miền xuôi. Trong nhà trang hoàng đủ màu sắc, nhưng màu đỏ là được ưa chuộng nhất, Tết Nguyên đán của người H’Mông gọi là NaoX-cha. Ngoài thịt ra, để ăn Tết còn có bánh bằng bột nếp, bánh chưng ít khi dùng.
Tết của người H’Mông thường tổ chức giữa mùa đông giá lạnh, trước hay sau Tết Dương lịch chỉ có mấy hôm. Đêm Giao thừa các gia đình thường cử con trai đi “mở nước”, tức là đi lấy nước ngoài sông suối đem về nhà cúng tổ tiên.
Tết xòe của người Thái
Người Thái ở Sơn La và Lai Châu đón tết hầu như suốt cả mùa gọi là Mùa Tết. Đầu năm là Tết Soong Sịp (Tết cơm mới) sau khi lúa ở ngoài đồng đã chín vàng, họ giết trâu, mổ lợn, lấy lúa mới đồ xôi nếp để cúng lễ. Mọi nhà đều tổ chức ăn mừng vui vẻ. Sau tết Soong Sịp là Tết Kim Lao Mao (Tết uống rượu), Tết Ông táo và lớn nhất là Tết Nen-Bươn-Tiền (Tết Nguyên đán).
Vào ngày đầu năm, họ không quên đem rựa, dao vừa đi ra đường vừa phát quang để thông thoáng cho năm mới. Vui nhất là các hội Xòe Thái nổi tiếng tha hồ vui chơi cho đến Rằm tháng Giêng mới mãn.
Vũ Huyền Đam （ĐSHĐ-136）
