Tóm tắt
Bài viết khảo cứu quan điểm của Ni trưởng Huệ Hương, Trụ trì chùa Bửu Phong (thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai), về Phật giáo Ấn Độ và mối liên hệ Phật giáo giữa Ấn Độ – Việt Nam; đồng thời phân tích những đóng góp của Sư trong tiến trình hội nhập quốc tế của Ni giới Phật giáo Việt Nam, cũng như vai trò truyền cảm hứng của Sư đối với thế hệ Ni trẻ trong tương lai. Cuộc đời tu tập và hành đạo của Sư đã để lại nhiều dấu ấn sâu sắc cùng những bài học quý báu cho hậu thế. Sư xứng đáng được tôn vinh là một “Tòng lâm thạch trụ”(stone pillar) vững chắc của Ni giới Phật giáo Việt Nam. Bài viết khẳng định rằng, Ni trưởng Huệ Hương đã có những đóng góp quan trọng trong việc nâng cao hình ảnh của Ni giới Phật giáo Việt Nam nói riêng và Phật giáo Việt Nam nói chung trên trường quốc tế. Cuộc đời của Sư, bên cạnh hành trình hoằng dương Chánh pháp, còn là sự dấn thân trong các hoạt động từ thiện và kết nối với Ni giới Phật giáo quốc tế. Sư chính là cầu nối giữa Ni giới Phật giáo Việt Nam và cộng đồng Phật giáo nữ toàn cầu. Trong bối cảnh Phật giáo đương đại, Sư có thể được xem là một “cột trụ đá” kiên định của Ni giới Việt Nam.
Giới thiệu
Từ khi nhà nước đầu tiên được hình thành trên đất Việt – quốc gia Văn Lang – Âu Lạc, Phật giáo đã sớm hòa nhập và trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa dân tộc Việt Nam. Trong lịch sử Phật giáo Việt Nam, đã có nhiều bậc Ni sư khả kính và đáng trân trọng, có thể kể đến như Ni sư Diệu Nhân, Ni trưởng Trí Hải, Sư trưởng Như Thanh…
Trong thời hiện đại, cũng có một bậc Ni Sư đã dành trọn cả cuộc đời mình để phụng sự cho lý tưởng “tốt đạo – đẹp đời”, xứng đáng là hậu duệ của dòng giống Lạc Hồng và là người tiếp nối hạnh nguyện của chư Ni tiền bối. Đó chính là Ni trưởng – Tỳ-kheo-ni Thích Huệ Hương.
Ni trưởng Huệ Hương từng là Ủy viên Thường trực Ban Ni giới Trung ương, đồng thời là Trưởng ban Đối ngoại Phật giáo Quốc tế, Phó Trưởng Ban Trị sự, kiêm Trưởng phân ban Ni giới tỉnh Đồng Nai. Hiện nay, Sư là Trụ trì chùa Bửu Phong, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai.
Cuộc đời tu học và hành đạo của Sư đã để lại những dấu ấn sâu sắc cùng nhiều bài học quý báu cho các thế hệ mai sau. Có thể tôn xưng Sư là vị“Tòng lâm thạch trụ” của Ni giới Phật giáo Việt Nam.
Bài viết này nhằm giới thiệu khái quát về cuộc đời và những đóng góp của Ni trưởng Huệ Hương trong tiến trình hội nhập quốc tế của Phật giáo Việt Nam, đồng thời làm rõ quan điểm của Sư về Phật giáo Ấn Độ và mối quan hệ Phật giáo giữa Ấn Độ – Việt Nam.
1. Tiểu sử khái lược về Ni trưởng Huệ Hương
Ni trưởng Huệ Hương, thế danh Nguyễn Thanh Thủy, sinh ngày 15 tháng 10 năm 1949 tại Long Hồ, Vĩnh Long, trong một gia đình có năm người con. Bà xuất thân trong một gia đình giàu truyền thống cách mạng. Thân phụ là ông Nguyễn Thanh Thảo (sinh năm 1910), đã tham gia hoạt động cách mạng trong cả hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ và đã hy sinh trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Sư cũng thừa hưởng tình yêu và sự kính tin đối với Phật giáo từ song thân. Thân mẫu, bà Nguyễn Trưng Nữ Thanh (Tỳ-kheo-ni Tịnh Nguyện), đã dành trọn phần đời còn lại trong hạnh nguyện tu hành và qua đời như một vị Ni sư tận tụy. Năm 1964, Sư phải trải qua cú sốc lớn khi thân phụ qua đời. Biến cố này đã giúp Nguyễn Thanh Thủy sớm nhận ra lẽ vô thường của cuộc đời, từ đó phát tâm xuất gia tại chùa Long Thiền, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai.
Ni trưởng Huệ Hương là một người ham học hỏi. Từ năm 1968 đến 1981, Sư theo học các lớp Trung cấp và Cao cấp Phật học do Viện Hoằng Đạo Giáo hội Phật giáo Cổ truyền Việt Nam tổ chức tại chùa Trương Thạnh, Quận 1, Sài Gòn (nay là Thành phố Hồ Chí Minh). Bên cạnh đó, trong giai đoạn 1976-1990, Sư cũng tham dự các lớp bồi dưỡng chính trị do Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức. Sư cũng theo học chương trình cao học ngành Lịch sử tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn tại TP. Hồ Chí Minh, và đã trở thành vị Trụ trì đầu tiên sau năm 1975 nhận được học vị Thạc sĩ từ một trường đại học quốc gia của Việt Nam. Hiện nay, Ni trưởng Huệ Hương là Trụ trì chùa Bửu Phong – một ngôi cổ tự có lịch sử hàng trăm năm, tọa lạc trên núi Bửu Long, phường Bửu Long, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Trên cương vị Trụ trì, Sư đã dành nhiều tâm huyết để trùng tu Tổ đình, làm cho ngôi chùa ngày càng trang nghiêm, xứng đáng là một di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia.
Ngoài ra, từ năm 1982 đến nay, Ni trưởng Huệ Hương đã đảm nhiệm nhiều trọng trách trong các cương vị thuộc Hội đồng Trị sự Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam.
Đặc biệt, trong giai đoạn 2007-2022, Ni trưởng Huệ Hương giữ chức vụ Ủy viên Thường trực Hội đồng Trị sự Trung ương, đồng thời là Trưởng ban Đối ngoại Quốc tế, Phó Trưởng Ban Trị sự Giáo hội, kiêm Trưởng phân ban Ni giới Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Đồng Nai.
Từ năm 2022 đến nay, Sư tiếp tục giữ chức vụ Ủy viên Hội đồng Trị sự Trung ương GHPGVN, đồng thời giữ vai trò Chứng minh Thường trực phân Ban Ni giới Trung ương và Ban Trị sự GHPGVN tỉnh Đồng Nai.
Với tâm nguyện hoằng dương Chánh pháp, lợi lạc quần sinh, báo đáp ân Phật, Ni trưởng Huệ Hương đã tận tâm, tận lực phụng sự Đạo pháp và Dân tộc, xiển dương Phật pháp tại chùa Bửu Phong, đồng thời góp phần làm rạng danh Phật giáo Đồng Nai nói riêng và Phật giáo Việt Nam nói chung. Quả thật, Sư chính là “Tòng lâm thạch trụ của Ni giới Phật giáo Đồng Nai và Phật giáo Việt Nam đương đại.”
Không chỉ dừng lại ở công việc Phật sự, Ni trưởng Huệ Hương còn rất tích cực trong các hoạt động từ thiện – xã hội. Những chuyến đi từ thiện của Ni trưởng thường diễn ra âm thầm, lặng lẽ, không phô trương. Sư đã không quản ngại gian khó, đến tận những vùng nông thôn xa xôi trên cả ba miền đất nước, xây dựng hàng trăm cây cầu “nối nhịp bờ vui”, trao tặng hàng ngàn suất học bổng, hàng trăm chiếc xe đạp “giúp học sinh đến trường”, cùng nhiều phần quà trợ giúp cho người khuyết tật trong xã hội.
Khi được hỏi: “Điều gì đã khiến Sư dành nhiều tâm huyết đến vậy cho công tác từ thiện?” – Ni trưởng Huệ Hương chỉ giản dị đáp: Chẳng phải “Người Việt Nam ta có câu ‘Lá lành đùm lá rách’ đó sao? Xin đừng hỏi tôi đại diện cho ai, tất cả những gì tôi làm đều xuất phát từ tâm Phật và đạo lý của dân tộc Việt Nam1.”
Ni trưởng Huệ Hương thường nói: “Mỗi hành giả chân chính phải luôn luôn nhớ đến Tứ trọng ân: ân đất nước; ân cha mẹ và tổ tiên; ân Phật pháp; ân đồng bào và nhân loại. Vì vậy, bất cứ điều gì tôi có thể làm để đem lại lợi ích cho đất nước, gia đình và đồng bào, tôi sẽ làm hết sức mình. Không cần phải ồn ào về những gì chúng ta làm2.” Xuất thân trong một gia đình có truyền thống cách mạng và tình yêu đối với đạo Phật, Ni trưởng Huệ Hương ý thức rất rõ về truyền thống gia đình và dân tộc.
Theo lời bà Trương Mỹ Hoa, nguyên Phó Chủ tịch nước Việt Nam: “Tôi vô cùng xúc động mỗi lần nhớ đến tấm lòng của một vị Ni như Ni trưởng Huệ Hương. Có những đêm khuya tôi nhận được điện thoại từ Sư: ‘Dịch bệnh đang hoành hành, có cách nào để tôi gửi thực phẩm về Thành phố Hồ Chí Minh cho những người đang cần không?’; ‘Ngoài kia có lũ lụt, chị Hoa ơi, xin hãy giúp tôi tìm cách gửi thực phẩm cho bà con vùng lũ nhé?’… Sau những trăn trở đó, hàng chục tấn hàng cứu trợ đã nhanh chóng được gửi đến những nơi cần thiết, cùng với tấm lòng rộng lượng và chan chứa tình thương của Sư.”
Ni trưởng Huệ Hương cũng tích cực tham gia hỗ trợ các chương trình của quỹ “Vì Hoàng Sa – Trường Sa thân yêu”, do bà Trương Mỹ Hoa, nguyên Phó Chủ tịch nước, sáng lập. Hàng chục căn nhà đã được trao tặng cho cán bộ và chiến sĩ đang làm nhiệm vụ trên những hòn đảo xa xôi, ngày đêm bảo vệ Tổ quốc. Vào tháng 7 năm 2025, Ni trưởng Huệ Hương đã vận động được 80 triệu đồng để hỗ trợ lực lượng bộ đội biên phòng.
Ông Bùi Hữu Dược, nguyên Vụ trưởng Vụ Phật giáo – Ban tôn giáo Chính phủ, nói:
“Bất cứ nơi nào có nhu cầu, Ni trưởng Huệ Hương chưa bao giờ từ chối. Thậm chí, Sư còn xuất hiện trước cả khi có ai đó cất tiếng kêu gọi. Công việc của Sư trong nhiều thập niên qua chính là sự hiện thân của tinh thần được xem là kim chỉ nam của Giáo hội Phật giáo, đó là: ‘Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội’.”
2. Quan điểm của Ni trưởng Huệ Hương về Phật giáo Ấn Độ và mối liên hệ Phật giáo Ấn – Việt
Ni trưởng Huệ Hương đã bốn lần đến Ấn Độ. Mỗi chuyến đi đến thánh tích của Đức Phật đều để lại trong Sư dấu ấn sâu đậm. Mỗi khi hồi tưởng về đất Phật, Sư đều rất xúc động. Mỗi lần đặt chân đến đất Phật, Sư lại nhớ về Đức Phật thuở xưa và bối cảnh xã hội mà Ngài đã sống. Ni trưởng Huệ Hương thường nói với chư Tăng Ni trong các buổi giảng rằng, chúng ta phải cảm thấy rất hạnh phúc khi được sinh ra trong thời đại hiện nay và tại đất nước mình. Mặc dù chúng ta hiện nay có điều kiện thuận lợi hơn rất nhiều, nhưng không được quên rằng, ngày xưa Đức Phật đã từng hành trì khổ hạnh, không có ngôi chùa nào, và phải đi bộ từ nơi này đến nơi khác. Ghi nhớ điều này sẽ làm kiên cố thêm niềm tin của chúng ta đối với Phật pháp. Chúng ta phải thấy rằng, Đức Phật là một nhân vật lịch sử có thật, không phải là ảo tưởng. Ngài là một con người thực, sinh ra bằng xương bằng thịt, đã hành trì khổ hạnh và hoằng truyền Phật pháp trong suốt hơn hai nghìn năm qua. Chúng ta không phải là thánh nhân, con đường giác ngộ vẫn còn chướng ngại, nhưng những chướng ngại đó chính là thử thách để chúng ta vượt qua.
Ni trưởng nhấn mạnh rằng, Đức Phật, ngoài vai trò là một bậc lãnh đạo tôn giáo, còn là một vị đại lương y chữa lành tâm bệnh cho tất cả chúng sinh. Giáo pháp của Ngài như một kho tàng, một quyển từ điển trong đó chúng ta có thể tìm thấy bất cứ điều gì. Ni trưởng Huệ Hương khuyên chúng ta nên nghiên cứu kỹ Duy Thức học (Vijñānavāda – Yogācāra), vì nhờ đó chúng ta sẽ thấy rằ
ng Đức Phật thật siêu việt và thù thắng. Khi ấy, chúng ta sẽ có một niềm tin vững chắc.
Về mối liên hệ Phật giáo trong quan hệ Việt Nam – Ấn Độ, Ni trưởng Huệ Hương cho rằng đây là một phương diện rất quan trọng. Ấn Độ là quốc gia nơi Đức Phật xuất hiện và tất cả Phật tử Việt Nam đều hướng về Ấn Độ. Do đó, Phật tử Việt Nam khi nhắc đến Ấn Độ luôn chất chứa nhiều cảm xúc. Tại Việt Nam, lãnh đạo quốc gia luôn ủng hộ Phật giáo, trao cho Phật giáo một vị trí đặc biệt. Khi xá lợi Phật được cung thỉnh đến Việt Nam, nhiều lãnh đạo và nguyên lãnh đạo của Đảng và nhà nước đã tham dự buổi lễ trong dịp Đại lễ Vesak 2025, thể hiện sự ủng hộ đối với Phật giáo.
Mặc dù hiện nay ở Ấn Độ số người theo Phật giáo chưa đến 1% dân số, nhưng Ni trưởng Huệ Hương tin rằng, “qua cơn bĩ cực đến hồi thái lai” (nghĩa là: sau khi khổ cực cùng cực thì sẽ tới lúc hanh thông, hưng thịnh), Phật giáo đã từng hưng thịnh ở Ấn Độ, rồi bị suy tàn tại Ấn Độ, nhưng sau giai đoạn suy thoái này, Phật giáo sẽ lại hưng thịnh trở lại. Những năm gần đây, Chính phủ Ấn Độ đã mở sân bay ngay tại thánh địa của Đức Phật để tạo điều kiện cho việc hành hương, đồng thời tích cực thúc đẩy chiến lược ngoại giao Phật giáo, nhấn mạnh mối liên hệ Phật giáo với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.
3. Ni trưởng Huệ Hương và vai trò trong tiến trình hội nhập quốc tế của Phật giáo Việt Nam
Ni trưởng Huệ Hương đã có những đóng góp quan trọng cho tiến trình hội nhập quốc tế của Phật giáo Việt Nam, đặc biệt là Ni giới, trong vai trò Trưởng ban Đối ngoại Phật giáo, Phó Trưởng Ban Thường trực phân Ban Ni giới Trung ương GHPGVN và Trưởng phân ban Ni giới GHPGVN tỉnh Đồng Nai. Từ năm 1995, Sư đã là chuyên viên đối ngoại của Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, trước khi đảm nhận vai trò chuyên viên đối ngoại tại phân Ban Ni giới Trung ương.
Ni trưởng Huệ Hương được xem là một nhà lãnh đạo có tài năng trong công tác đối ngoại, góp phần nâng cao hình ảnh Ni giới Việt Nam trên trường quốc tế3. Sư đã tích cực tham gia nhiều hội nghị quốc tế, có thể kể đến: Hội nghị Phụ nữ Thế giới tại Thượng Hải – Bắc Kinh (1995); Diễn đàn Quốc tế ngữ (Esperanto Forum) tại Thượng Hải – Bắc Kinh (1996); Hội nghị Ni giới Phật giáo Thế giới tại Đức (2007).
Hội nghị Phụ nữ Thế giới tại Bắc Kinh đã để lại ấn tượng sâu sắc đối với Ni trưởng Huệ Hương. Đây là một hội nghị quy mô lớn với sự tham dự của hơn 80 quốc gia. Phái đoàn Việt Nam do bà Trương Mỹ Hoa dẫn đầu, khi đó là Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam4, Phó Chủ tịch Quốc hội, Chủ tịch Ủy ban quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ, và sau này là Phó Chủ tịch nước Việt Nam. Ni trưởng Huệ Hương cảm thấy tự hào khi là một thành viên của phái đoàn phụ nữ Việt Nam. Tận dụng hội nghị này, các thế lực thù địch đã tìm cách bôi nhọ hình ảnh người phụ nữ Việt Nam, từ đó vu khống nhà nước Việt Nam vi phạm nhân quyền, không tôn trọng tự do tôn giáo và tín ngưỡng. Trước những lập luận xuyên tạc đó, Ni trưởng Huệ Hương đã kiên quyết khẳng định chính sách đúng đắn của Đảng và nhà nước Việt Nam đối với tự do tôn giáo, tín ngưỡng và quyền của phụ nữ. Lời phát biểu của Sư: “Việc tôi là một phụ nữ Việt Nam, tôi đến từ Việt Nam và đang đứng trước quý vị bằng xương bằng thịt đã nói lên tất cả” – đã trực tiếp phá vỡ lập luận xuyên tạc, đồng thời làm thay đổi mạnh mẽ cách nhìn của bạn bè quốc tế về Việt Nam5.
（̀còn tiếp)
TS. Lê Thị Hằng Nga
Viện Nghiên cứu Nam Á, Tây Á và Châu Phi
Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam {ĐSHĐ-146}
- “Thượng tá Trần Bảo Trung, Trợ lý Tuyên huấn, Phòng Chính trị, Sư đoàn 7 – Quân khu 7. Một tấm lòng phụng sự, đem lại lợi lạc cho Đạo và Đời.”
- “Thượng tá Trần Bảo Trung, Trợ lý Tuyên huấn, Phòng Chính trị, Sư đoàn 7 – Quân khu 7. Một tấm lòng phụng sự, đem lại lợi lạc cho Đạo và Đời.”
- Đồng Nai xây dựng hình ảnh đẹp của Ni giới [Đồng Nai builds a beautiful image of the Buddhist nuns]. Dân Vận. http://www.danvan.vn/Home/Cong-tac-ton-giao/6750/Dong-Nai-Xay-dung-hinh-anh-dep-cua-ni-gioi
- Phỏng vấn Ni trưởng Huệ Hương do tác giả thực hiện vào ngày 24/3/2025.Phỏng vấn Ni trưởng Huệ Hương do tác giả thực hiện vào ngày 24/3/2025.
- Thượng tá Trần Bảo Trung, Trợ lý Tuyên huấn, Phòng Chính trị, Sư đoàn 7 – Quân khu 7. Một tấm lòng phụng sự, đem lại lợi lạc cho Đạo và Đời.”
