Bà Giáo chắp tay cúi chào vị Thầy và mời ngồi, Bà Giáo ân cần rót trà mời khách, khách là một vị Thầy xuất gia hơn 50 tuổi từ Đức về thăm là học trò cấp I của Bà Giáo, Bà Giáo chủ nhiệm năm lớp 4 và là người kèm Thầy học cho đến hết lớp chín. Ngôi nhà cấp bốn khá cũ kỹ xây dựng từ những năm 30, đây là chốn về hưu của quan Tổng Đốc Bình- Phú, ngôi nhà được xây dựng trên một thửa đất rộng phía sau là dãy núi Bình Man, phía trước là đồng ruộng Cá, xa xa là dòng sông Vét chảy xuôi về biển, Bà Giáo là cháu nội út của Quan Tổng Đốc, một gia đình khoa bảng xứ Phú Yên.
Bà Giáo già năm nay 84 tuổi, ở vậy không lập gia đình. Học xong trung học đệ nhị cấp, bà đi dạy ở Trường Bồ Đề Tư thục Nha Trang. Sau 1975, bà về lại xứ nẫu tiếp tục đi dạy cấp I tại địa phương. Thầy là người đồng hương và cũng là người học trò mà Bà Giáo thương nhất, bà kèm thầy học từ lúc còn để chỏm cho đến khi thi đại học. Sau đó, Thầy vượt biên định cư tại Đức. Đây là lần đầu tiên Thầy quê thăm quê hương sau hơn 30 năm bôn ba xứ người.
Thầy khỏe không? Dạ khỏe. Cô khỏe không? Mô Phật cô vẫn khỏe. Bà Giáo chắp tay mời Thầy uống nước, vị Thầy trẻ đứng dậy cảm ơn cô, cô vẫn giữ nghi tắc của một người Phật tử thuần túy, Thầy ngồi chiếc ghế bên này đầu bàn, cô ngồi chiếc ghế thứ nhì bên kia, mặc dù vị Thầy cứ bảo rằng: Cô coi em như một đứa học trò cũ, đừng câu nệ nghi lễ, nhưng với Bà Giáo vẫn một mực cung kính. Vì trước mặt bà là một vị Tỳ kheo đường đường tăng tướng. Gia đình Bà Giáo là một gia đình gia giáo nổi tiếng một vùng, giấy rách vẫn giữ lấy lề, bà vẫn luôn giữ lễ nghĩa của một kẻ sĩ thời đại mới.
Thầy được Bà Giáo dạy dỗ ngay từ nhỏ nên Thầy học rất giỏi và rất khiêm cung. Công ơn giáo dưỡng của bà luôn là thềm bậc đạo đức mà lúc nào thầy cũng ghi ơn. Bà Giáo mời Thầy ở lại dùng bữa như ngày xưa, nhưng lần này Thầy chỉ ngồi nhà trên hoặc đi vòng vòng ra sân chớ không được vào bếp như ngày còn học sinh, Bà Giáo rất nghiêm khắc, bà tự nấu cơm, đi ra ngoài vườn hái một trái mướp vừa tầm xào dầu, một dĩa gỏi mít non mà bà đã chuẩn bị ngày hôm qua, một chén chao tự tay Bà Giáo làm, vì bà cũng ăn chay từ sau năm 1975.
Sau 1975, anh chị của Bà không về quê, ở lại Nha Trang lập nghiệp, một mình Bà về giữ ngôi từ đường của dòng tộc và mồ mả ông bà có từ nhiều đời tại quê. Bà sống độc thân với nghề giáo, thỉnh thoảng người thân của Bà từ Nha Trang về vài ngày rồi đi vậy thôi. Hiếm khi Bà rời ngôi nhà từ đường, vì Bà thích tĩnh mặc và an yên.
A Di Đà Phật! Mời thầy dùng cơm, bữa cơm chay đơn giản tái hiện lại những ngày còn thơ của Thầy. Cũng chỗ ngồi này, cũng cái chén cái bát này, cũng cái mâm đồng có khắc biểu tượng của Quan Đại Thần, hơn 30 năm sau vẫn không hề có một thay đổi nhỏ. Thầy chắp tay cảm ơn và mời cơm Bà Giáo. Bữa cơm trong hoài niệm, vẫn một vị nêm nếm không khác của Bà Giáo, vẫn không gian của một thời khốn khó, chỉ khác một chút ánh đèn điện thay cho ánh đèn dầu ngày xưa. Bà Giáo bây giờ đã luống tuổi, còn người học trò xưa bây giờ là một vị Tỳ kheo. Mặc dù thi thoảng Thầy cũng gọi điện hỏi thăm, nhưng Bà Giáo cũng vẫn muốn hỏi lại nữa: Thầy khỏe không, bên đó an yên không v.v…
Một phần quà nho nhỏ được tặng cho cô giáo xưa nhưng Bà Giáo xin chuyển lại cho người nghèo, vì Bà sống rất đơn giản. Hơn 84 tuổi Bà Giáo chưa hề bệnh nặng phải đi nhà thương. Bà cũng không cần phải tích lũy cũng như những nhu cầu tiêu xài khác. Vẫn một cách sống khép kín đơn giản nhưng đầy uy tín với người dân trong làng, Bà Giáo đã an yên với hiện tại: tụng kinh, làm vườn, nghe pháp và giữ tĩnh mặc. Một nụ cười của Bà Giáo chan hòa những niềm vui của vị Thầy, hai nụ cười ĐỜI – ĐẠO song hành, mặc nhiên và thấu hiểu.
Oklahoma October 23.2022
Thích Nguyên Nguyện
Diễn đọc: Sc Nhuận Anh