Sáng hôm nay, trời nắng đẹp, cây mai trước thất giờ mới trổ hoa, mặc dầu Tết đã qua lâu rồi. Có lẽ đối với những chú ong bầu thì Tết vẫn còn, chú rất thích thú vo ve hút mật hoa mới nở. Nhìn những nụ mai vàng trong nắng sớm, hòa chung tiếng chim ca, ong hót, mình thấy thật đẹp và yên tĩnh. Hạnh phúc là những thứ rất đơn sơ và bình dị, chỉ cần mình thở vào, thở ra cho thật sâu, hợp nhất thân tâm vào giây phút hiện tại thì hạnh phúc sẽ hiện tiền. Có thể mình ngồi yên không làm gì cả, hay bận quét nhà, rửa bát… thì ở đâu làm gì bạn cũng thấy thảnh thơi.
Trong kinh Tương Ưng bộ, phẩm Cây lau có một vị thiên nhân đi đến Thế Tôn, và nói lên bài kệ:
“Thường sống trong rừng núi,
Bậc Thánh sống phạm hạnh,
Một ngày ăn một buổi,
Sao sắc họ thù diệu?”
Thế Tôn đáp:
“Không than việc đã qua,
Không mong việc sắp tới
Sống ngay với hiện tại,
Do vậy, sắc thù diệu,
Do mong việc sắp tới,
Do than việc đã qua.
Nên kẻ ngu héo mòn,
Như lau xanh lìa cành”.1
Hiện tại là những gì đang xảy ra trong ta và chung quanh ta. Khi đi bạn biết mình đang đi, khi vui, buồn, trò chuyện, làm việc… bạn đều tỉnh thức trong từng giây phút đó, chính là bạn đang an trú trong hiện tại đang là. Chuyện gì đã qua bạn cứ cho nó qua không nuối tiếc, chuyện gì chưa đến không mong cầu. Còn trong hiện tại bạn vẫn làm chủ thân tâm mình không để cho bất cứ vọng niệm nào chi phối thì bạn là người có tự chủ, tự do. Sống trong hiện tại đang là không có nghĩa là bạn không biết gì về quá khứ, hiện tại và tương lai chỉ có điều bạn không bị diễn biến của thời gian chi phối.
Cuộc sống này, sở dĩ chúng ta không cảm thấy bình an, là do tâm cứ mãi rong ruổi, chạy theo sáu trần hết thích ưa rồi nhàm chán, giống như chàng cùng tử trong kinh Pháp Hoa. Vì ham vui mà bỏ nhà ra đi làm thân ăn mày, không biết cha mình là một người trưởng giả giàu có, nên càng đi càng xa, càng nắm bắt tìm cầu ta càng thấy chơi vơi, hụt hẫng. Hạnh phúc là thứ không phải tìm cầu bên ngoài mà có được, những thứ bên ngoài đều vô thường giả tạm có đó rồi không đó, được đó rồi mất đó. Hôm nay, người ta thương mình hết mực, tặng cho nhiều quà cáp, mai có thể họ sẽ ghét bỏ đòi lại quà… Muốn được yên vui thật sự bạn phải quay về chính mình, làm chủ nội tâm, buông xả hết mọi buồn vui, thương ghét,… có vậy bạn mới cảm nhận được hạnh phúc chân thật, như một triết gia nói: “Hạnh phúc chân thật là sự yên tĩnh của tâm hồn”.
Trong kinh đức Phật thường dạy chư đệ tử phải giữ tâm như “đất”, dù người ta có vất bỏ rác rưởi, phân uế trên đất hay rưới những hoa hương thì đất vẫn như như bất động. Chúng ta cũng vậy, cần phải giữ tâm như đất, mở rộng cõi lòng để bao dung hết tất cả, như hình tượng của Bồ tát Di Lặc, một người có bụng to, mập mạp chung quanh có sáu đứa bé chọc phá nhưng miệng Ngài luôn mỉm cười hoan hỷ. Sáu đứa trẻ đó tượng trưng cho lục tặc (sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp) luôn cám dỗ thử thách chúng ta, nhưng đối với Bồ – tát Di Lặc thì mọi chướng ngại đó Ngài đều hỷ xả, bao dung. Chính vì lẽ đó, lúc nào Bồ – tát cũng tươi vui, an lành hết “Bụng lớn năng dung dung những điều khó dung trong thiên hạ, Miệng cười năng xả xả những việc khó xả của thế gian”.
Nghịch duyên là chướng ngại lớn trên đường tu. Vì nó có thể làm cho chúng ta muội lược ý chí, đánh mất niềm tin gây ra nhiều tổn thương cho tâm hồn lẫn cuộc sống. Nhưng, ngược lại nghịch duyên cũng là người bạn đồng hành, là nấc thang đưa ta đến đỉnh vinh quang hạnh phúc. Giống như câu nói: “Lửa thử vàng, gian nan thử sức” vàng muốn chứng minh được giá trị thì phải cần có lửa, nhờ lửa nung đốt vàng vẫn không bị chảy đó mới là vàng thật. Lửa là người bạn đồng hành cho vàng thể hiện được giá trị của nó. Đối với người tu đạo cũng vậy, chúng ta tu hành cũng cần những khó khăn thử thách, để rèn giũa và thể hiện được ý chí năng lực tu tập của mình. Nếu chúng ta tu mà lúc nào cũng xuôi chèo mát máy thì việc tu cũng không có giá trị gì vì ai cũng dễ dàng làm được. Vả lại, nếu lúc nào cũng gặp thuận duyên chúng ta cũng không thể kiểm nghiệm được năng lực tập và tôi luyện thêm bản thân. Cho nên, đối với người có ý chí nghị lực thì nghịch duyên chính là thắng duyên hỗ trợ chúng ta trên đường trở về Bảo sở.
Như cuộc đời của đức Phật đã chứng minh, trong nhiều tiền kiếp, Ngài luôn bị Đề – bà – đạt – đa tìm cách hãm hại. Trong một kiếp đức Phật là Voi chúa bảo vệ bầy đàn. Nhưng trải qua thời gian Voi chúa thấy bầy đàn của mình ngày càng sụt giảm mà không biết vì sao. Thấy vậy, Voi chúa mới tìm hiểu nguyên nhân gì làm ảnh hưởng tới số lượng đàn của mình. Lại nữa, trong rừng này chỉ thấy những bậc Sa – môn khả kính, chuyên tâm thiền định không thấy ai khác. Để giám sát bầy đàn kỹ hơn, vào mỗi buổi chiều đàn voi đi về, Voi chúa thường đi sau cùng. Bữa nọ đàn voi đi về rừng và ngang một vị Sa – môn trong màu áo hoại sắc. Khi Voi chúa vừa đi qua, thì vị thợ săn giả trang trong màu áo Sa – môn giương mũi tên có tẩm thuốc độc ra bắn vào Voi chúa. Voi chúa lồng lên một tiếng định lao tới giẫm đạp xé xác người thợ săn kia, nhưng Voi chúa nghĩ lại mặc dầu tên thợ săn là người hung ác nhưng dù sao hắn cũng đang mang trên mình chiếc áo nhà tu. Vì tôn kính màu áo đạo mà Voi chúa chấp nhận cái chết và tha cho thợ săn.
Trong một chuyện tích khác, khi đức Phật làm vị tiên nhân, nhẫn nhục trong rừng sâu, bị vua Ca Lợi, tiền thân của Đề – bà – đạt – đa, chặt đứt tay chân, nhưng đức Phật vẫn hoan hỷ không oán giận còn phát nguyện rằng: “Khi ta thành Chánh giác sẽ hóa độ cho ông”. Không những trong tiền kiếp xưa mà ngay trong kiếp hiện tại, Đề – bà – đạt – đa cũng bày mưu hãm hại đức Phật như lăn đá làm chân Phật chảy máu, phá hòa hợp Tăng. Dẫu vậy, đức Phật vẫn luôn xem Đề – bà – đạt – đa là một vị thiện tri thức, nhờ ông mà đức Phật sớm thành Phật quả. Điều này, cho chúng ta thấy rằng “nghịch duyên” chính là “thắng duyên”, là người bạn đồng hành giúp chúng ta hoàn thiện bản thân và nhân cách của của mình.
“Gian khổ cuộc đời nuôi ta lớn
Sóng gió cuộc đời dạy ta khôn”.
Cùng nội dung này, trong truyện ngắn “Cà rốt, trứng và hạt cà phê”, vấn đề được nêu ra thật ý nghĩa: Có cô con gái hay than thở với cha, sao bất hạnh này cứ vừa đi qua thì bất hạnh khác đã vội ập đến với mình, và cô không biết phải sống thế nào. Có những lúc quá mệt mỏi vì vật lộn với cuộc sống, cô đã muốn chối bỏ cuộc đời đầy trắc trở này. Cha cô vốn là một đầu bếp. Một lần, nghe con gái than thở, ông dẫn cô xuống bếp. Ông bắc ba nồi nước lên lò và để lửa thật to. Khi ba nồi nước sôi, ông lần lượt cho cà rốt, trứng và hạt cà phê vào từng nồi riêng ra và tiếp tục đun sôi mà không nói một lời.
Người con gái sốt ruột không biết cha cô đang định làm gì. Lòng cô đầy phiền muộn mà ông lại thản nhiên nấu. Nửa giờ sau người cha tắt bếp, lần lượt múc cà rốt, trứng và cà phê vào từng tô khác nhau. Ông bảo con gái dùng thử cà rốt. « Mềm lắm cha ạ !”, cô gái đáp. Sau đó, ông lại bảo cô bóc trứng và nhấp thử cà phê. Cô gái cau mày vì cà phê đậm và đắng.
– Điều này nghĩa là gì vậy cha? – cô gái hỏi.
– Ba loại thức uống này đều gặp phải một nghịch cảnh như nhau, đó là nước sôi 100 độ. Tuy nhiên, mỗi thứ lại phản ứng thật khác. Cà rốt khi chưa chế biến thì cứng và trông rắn chắc, nhưng sau khi luộc sôi, chúng trở nên rất mềm. Còn trứng lúc chưa luộc rất dễ vỡ, chỉ có một lớp vỏ mỏng bên ngoài bảo vệ chất lỏng bên trong. Sau khi qua nước sôi, chất lỏng bên trong trở nên đặc và chắc hơn. Hạt cà phê thì thật kỳ lạ. Sau khi sôi, nước của chúng trở nên rất đậm đà.
Người cha quay sang hỏi cô gái:
– Còn con ! Con sẽ phản ứng như loại nào khi gặp phải nghịch cảnh? Con sẽ như cà rốt, bề ngoài tưởng rất cứng cáp nhưng chỉ với một chút đau đớn, bất hạnh đã trở nên yếu đuối chẳng còn chút nghị lực. Con sẽ là quả trứng, khởi đầu với trái tim mỏng manh và tinh thần dễ đổi thay. Sau một lần tan vỡ, ly hôn hay mất việc sẽ chín chắn và cứng cáp hơn. Hay con sẽ giống hạt cà phê, loại hạt này không thể có hương vị thơm ngon nhất nếu không sôi ở 100 độ. Khi nước nóng nhất thì cà phê mới ngon. Cuộc đời này cũng vậy con ạ. Khi sự việc tưởng như tồi tệ nhất thì chính lúc ấy lại giúp con mạnh mẽ hơn cả. Con sẽ đối mặt với những thử thách của cuộc đời như thế nào? Cà rốt, trứng hay hạt cà phê?
Như vậy, cùng gặp một vấn đề như nhau nhưng tùy mỗi người hiểu mà có thái độ sống khác nhau, sự khác nhau không phải ở vấn đề mà ở thái độ tiếp nhận. Vậy bạn phải điều chỉnh thái độ sống sao cho phù hợp, dù gặp khó khăn hay cơ hội bạn đều thấy mặt tích cực, lạc quan của nó. Chánh niệm là yếu tố cần thiết giúp ta nhận diện mọi nỗi khổ niềm đau, khi nỗi khổ niềm đau xuất hiện việc đầu tiên là bạn phải ý thức về nó. Thí dụ: bạn đang giận thì bạn phải tuệ tri được cơn giận đó, bạn biết rằng năng lượng bực bội đang hiện hữu trong tâm mình. Bạn cũng biết rằng giận có tác dụng rất tiêu cực, nếu ta nói hay làm trong lúc giận, thường tạo nên sự đổ vỡ bất hòa với nhau. Vì vậy, chúng ta không nên nói năng gì trong lúc giận cả.
Sau khi nhận diện được cơn giận đang bùng phát trong tâm, bạn nên tìm một chỗ nào đó thích hợp để hạn chế bớt cơn giận và tìm hiểu nguyên nhân xảy ra tình trạng giận hờn như thế, có thể mình làm điều gì đó sai quấy, hay vì hiểu lầm, hoặc do tính khí người đó chứa nhiều sân hận nên mới nói năng hành động như vậy với mình… Khi hiểu rõ được nguyên nhân, bạn nên tìm một phương pháp nào đó hợp tình hợp lý nhất để giải quyết. Thí dụ: nhận lỗi nếu mình làm sai, giải thích khi người khác hiểu lầm, tha thứ, bao dung khi bạn hiểu người đó có nhiều tập khí sân hận… Nhưng tiêu chí căn bản là bạn phải giải quyết bằng tình thương và tính xây dựng, chứ không dùng năng lượng bạo động giải quyết vấn đề. Hiểu biết và thực hành như thế lần lần ta làm giảm bớt đi phiền não trong tâm, xây dựng được các mối quan hệ hòa hảo, sống chung an lạc.
« Hạnh phúc chẳng ở đâu xa
Hạnh phúc ở tại lòng ta đó mà
Chỉ cần rộng lượng, vị tha
Bao nhiêu gian khổ vượt qua dễ dàng ».
Huệ Pháp (ĐSHĐ-007)
- HT. Thích Minh Châu dịch, Kinh Tương Ưng, Chư Thiên I. Phẩm Cây Lau, VNCPHVN, 1991, tr.9.
