Vào năm 2016, tôi đã hoàn thành xuất sắc luận án Tiến sĩ, trong đó tôi xem xét các ý nghĩa và trải nghiệm có khả năng biến đổi về mặt tôn giáo hoặc tâm linh của hoạt động hành hương bằng cách phỏng vấn tổng cộng 27 Phật tử sống ở Malaysia và Singapore. Trong số 27 người tham gia bao gồm: 9 cư sĩ Malaysia gốc Hoa, 9 cư sĩ Singapore gốc Hoa, và 9 cố vấn tâm linh Phật giáo gồm 4 tu sĩ (2 người Úc, 1 người Malaysia và 1 người Sri Lanka) và 5 cố vấn cư sĩ (1 người Singapore và 4 người Malaysia). Tôi muốn tìm hiểu lý do tại sao các Phật tử đi hành hương và họ đi đâu? Họ mang gì về nhà? Điều này giúp họ trở thành Phật tử như thế nào? Tôi phát hiện ra rằng những động lực ban đầu của họ – theo quy định, mâu thuẫn và vấn đề về lòng trung thành – để bắt đầu một cuộc hành hương rất đa dạng. Hơn nữa, ý nghĩa của việc đi hành hương, cùng với tôn giáo và/hoặc tâm linh Phật giáo của họ, là đa diện, đa tầng, mang tính cá nhân sâu sắc và sáng tạo. Nhưng thống nhất những trải nghiệm đa dạng này là tầm quan trọng của cơ thể và ý thức về bản thân, cho thấy giá trị của cái mà tôi gọi là “đồng cảm với cơ thể1” khi cơ thể hỗ trợ việc thực hành của chúng ta thông qua khả năng phát hiện sự thật và nói lên sự thật.
Năm 2020, khi virus corona bùng phát, tôi nhận thấy rằng tất cả chúng ta bằng cách này hay cách khác đều bị “ném” vào một cuộc hành hương. Nếu chúng ta không còn có thể viếng thăm những nơi đặc biệt của chư Phật, chư Bồ tát và những vị thầy kính yêu, thì Phật tử làm sao hành hương bây giờ? Câu hỏi này làm nổi bật giá trị của cơ thể trong cuộc hành hương Phật giáo, đó là mục đích của bài viết này. Tôi sẽ suy tư về giá trị của thân xác qua lời kể chọn lọc của hai nữ Phật tử, Chamt và Thubten2, qua đó chứng minh rằng hành hương là một thực hành hiện thân ngay bây giờ và tại đây. Tôi hy vọng rằng sự nổi bật của khái niệm thời gian và không gian như một khái niệm tích hợp-Thời Không (TimeSpace)-đã hỗ trợ suy nghĩ của tôi thông qua các thực hành và ý nghĩa của cuộc hành hương cũng sẽ trở nên rõ ràng.
CMT, một người Malaysia 64 tuổi, vì tình trạng sức khỏe nên chỉ đi du lịch khi có người đề nghị hỗ trợ bà trong suốt hành trình. Điều này không giống như 26 người tham gia khác của tôi, những người khỏe mạnh, có năng lực và tự do đi du lịch bất cứ khi nào họ muốn nếu họ có thời gian và tiền bạc để làm như vậy. Sau đó, những cá nhân khỏe mạnh và có thể hình tốt sẽ đến những nơi linh thiêng từ nhiều không gian khác nhau mà họ đến. CMT thì sao? Đối với bà ấy, những cách thông thường mà bà ấy tham gia vào cuộc sống hàng ngày của mình dẫn đến việc bà ấy “thực hiện hành hương” tại đây và ngay lúc này.
Chamt nói rõ rằng bà ấy coi cuộc sống hàng ngày giống như một cuộc hành hương: “Tôi đã làm mọi thứ đầy tâm huyết vì tốc độ của tôi không có, vì vậy… tôi phải tập trung.” Điều này làm tôi nhớ đến nhận thức của Loy về “thời gian” theo quan điểm Phật giáo. Ông khẳng định rằng:
…thời gian bắt nguồn từ cảm giác thiếu thốn của chúng ta và những nỗ lực vô ích của chúng ta nhằm lấp đầy sự thiếu hụt đó… Tính tạm thời mà chúng ta đang sống là bức tranh mà chúng ta dựng lên trước mặt, trên đó chúng ta vẽ nên những giấc mơ mê hoặc chúng ta, bởi vì những giấc mơ đó mang lại hy vọng lấp đầy cảm giác thiếu thốn ấy. Đó không phải là cách duy nhất mà con người cố gắng giải quyết sự thiếu thốn của họ, nhưng nó đã là một phần rất quan trọng trong con đường của chúng ta (Loy 2001, tr. 266).
Câu hỏi đầu tiên xuất hiện trong đầu khi đọc dòng đầu tiên của đoạn trích là: Thời gian liên quan như thế nào đến cảm giác thiếu thốn của chúng ta? Những câu hỏi khác tiếp theo: Mối quan hệ mà thời gian có với ý thức về bản thân của chúng ta là gì, mà từ đó nảy sinh cảm giác thiếu thốn? Thời gian là gì? Ý thức về bản thân là gì? Cảm giác thiếu thốn là gì? Trớ trêu thay, có phải bản ngã tạo ra cảm giác rằng có điều gì đó thiếu sót trong chúng ta không? Những kinh nghiệm này đến từ đâu? Do sự thiếu vắng cái bản ngã này, chúng ta cố gắng tìm những cách khác nhau để lấp đầy khoảng trống và làm cho cảm giác về cái tôi/bản ngã trở nên chân thực, vững chắc, bất khả chiến bại và có cơ sở hơn.
Loy sử dụng hội họa như một phép loại suy cho cuộc sống. Với một khung vẽ trước mắt, chúng ta có thể bắt đầu với bất kỳ màu nào, từ màu chính, màu phụ, đến màu bổ sung. Ngoài ra, còn có nhiều công cụ (ví dụ: cọ vẽ, dụng cụ, tay) và kỹ thuật (ví dụ: khắc, dập, phương tiện hỗn hợp) mà chúng ta có thể sử dụng để tạo các hiệu ứng, kết cấu và tâm trạng khác nhau. Chúng ta có thể thêm các lớp, tô màu chồng lên màu cho đến khi bức tranh hoàn chỉnh. Màu sắc, công cụ và kỹ thuật chúng ta sử dụng để vẽ phản ánh cách chúng ta chọn để sống cuộc sống. Làm thế nào để chúng ta hoàn thành bức tranh? Hay đúng hơn, làm thế nào để chúng ta khiến bức tranh hoàn thành?
Bức tranh có thể mất từ vài giờ đến vài ngày, vài tuần, vài tháng hoặc vài năm. Điều này cũng giống như cuộc sống, trong cách chúng ta chọn sống và trải qua những ngày của mình. Đôi khi chúng ta lùi lại một bước để chứng kiến, quan sát và đánh giá các sự kiện đã diễn ra hoặc để hiệu chỉnh lại, đưa ra quyết định, thực hiện theo quyết định hoặc thay đổi quyết định. Do đó, mọi màu sắc, nét vẽ, đường thẳng, hình tròn hoặc dấu chấm đều là một phần của quy trình. Một điều chắc chắn là chúng ta không biết chính xác bức tranh sẽ ra sao. Tuy nhiên, đây là cơ hội của chúng ta để làm cho mọi phần của quy trình trở nên quan trọng. Theo cách này, khái niệm về sự tạm thời, thay vì thời gian, thích hợp hơn trong việc đánh giá cao mọi khoảnh khắc như một cơ hội để trở thành. Tính tạm thời phản ánh khía cạnh từng khoảnh khắc của con người chúng ta thông qua cách chúng ta sống một cách toàn tâm. Theo nghĩa này, thời gian là một khía cạnh của bất kỳ trải nghiệm sống nào.
Có thể nói, trên bức vẽ của CMT, bà ấy phản ánh cách mà bà nhìn nhận và hòa mình vào quá trình sống cuộc sống của mình – một cuộc sống mới khi bà cố gắng thích nghi với tình trạng sức khỏe của mình. Trong cuộc sống mới này, bà ấy học lại những gì mà mình đã biết. Nhưng bây giờ bà ấy áp dụng các cách tiếp cận và phương pháp khác nhau khi bà ấy xây dựng lại cuộc sống của mình. CMT đang học cách “tập trung” và “[làm] mọi thứ một cách có ý thức.” Bằng cách sống này, bà ấy đặt cuộc sống của mình vào quan điểm liên quan đến sức khỏe thể chất hoặc tinh thần của bà ấy. Mặc dù ban đầu bà ấy coi chuyến hành hương của mình là một trải nghiệm “mở mang tầm mắt” với ý nghĩa du lịch, nhưng tôi cho rằng những chuyến đi thực sự “mở mang tầm mắt” vì cách bà ấy vượt qua những khó khăn khi hành hương. Tuy nhiên, những chuyến đi đã nhắc nhở bà ấy rằng có thể “đạt được và hoàn thành” một số điều mà bà ấy nghĩ là không thể vì những hạn chế về sức khỏe của cơ thể.
Hành hương trong cuộc sống hàng ngày, mặc dù có thể bình thường, nhưng không thiếu ý nghĩa khi bà ấy luôn hiện diện cùng với hành động của mình từ khoảnh khắc này sang khoảnh khắc khác. Điều có ý nghĩa là việc kết nối và xây dựng lại mối quan hệ với ý thức về bản thân của bà ấy, thay vì cảm giác thiếu thốn của bà như là một cá nhân có năng lực khác biệt. Thay vì tập trung vào tình trạng khuyết tật có thể ngăn cản bà sống cuộc sống của mình như thế nào, thì bà ấy sử dụng nó để đánh giá cao và đào sâu “sự trở thành thực tại hiện hữu” của mình (Inada 1974, 173) bằng cách toàn tâm thực hiện các hoạt động hàng ngày của mình trong khi mở lòng từ bi và yêu thương cơ thể và cuộc sống của chính mình. Có lẽ bằng cách khám phá ra rằng những gì chúng ta cần luôn có sẵn cho chúng ta, chúng ta cũng có thể biết rằng không có nhiều sự bất cập cần phải đền bù như chúng ta tưởng tượng. Tôi cố gắng thể hiện điều này trong câu chuyện sau đây:
Thubten, một người Singapore 65 tuổi, đặt mục tiêu “cuối cùng sẽ thu hẹp khoảng cách đó” trong việc phụ thuộc vào những nhu cầu bên ngoài để có được cái nhìn sâu sắc hoặc để trải nghiệm “điều đặc biệt đó”. Do đó, hành hương rất hữu ích cho sự tập trung và tinh tấn của Phật tử “mới tu” để tu tập. Một trong những kết quả được mong đợi trong hành trình của một người hành hương là những cảm giác và trải nghiệm siêu việt hoặc thần bí. Đối với Thubten, những nhu cầu thiết yếu bên ngoài và những khao khát đầy sợ hãi được coi là một “trạng thái gắn bó” đã gây cản trở hơn là tạo điều kiện cho một người nhận ra “giai đoạn giác ngộ cuối cùng đó”. Đây là nghịch lý của cuộc hành hương. Đó là, trong khi chuyến hành hương của Thubten nhằm mục đích giảm bớt sự phụ thuộc của bà vào các vật liệu, bối cảnh hoặc cá nhân bên ngoài, thì bà ấy vẫn cần những ngoại cảnh này. Vì điều này, thay vì đưa bà đến gần hơn với sự giác ngộ sâu sắc, hành trình của bà đến “giai đoạn cuối cùng” đó lại bị kéo dài hoặc chậm lại. Thay vì giảm bớt bản ngã hoặc ý thức về bản thân, nó lại trở nên mạnh mẽ hơn. Do đó, Thubten tin rằng “cái tôi cần rất nhiều thứ để phá bỏ.”
Theo đó, đối với Thubten, bản ngã được coi là đối nghịch với tôn giáo và tâm linh Phật giáo. Tuy nhiên, tôi nhận thấy rằng ý thức về bản thân này dù sao cũng thể hiện tiềm năng và khả năng hỗ trợ quá trình tu tập và tiến bộ Phật giáo của Thubten. Loy làm sáng tỏ khả năng hỗ trợ của bản thân thông qua “cảm giác thiếu thốn”:
Cách dễ nhất để hiểu sự thiếu thốn là coi nó như “cái bóng” của ý thức về bản thân. Giáo lý của Phật giáo về anatta, hay vô ngã, ngụ ý rằng ý thức về bản thân của chúng ta là một cấu trúc, một quá trình luôn thay đổi, không có bất kỳ thực tại nào của riêng nó. Bởi vì nó thiếu bất kỳ thực tế nào của riêng nó, hay bất kỳ nền tảng ổn định nào, nên cảm giác về bản thân này bị ám ảnh bởi cái mà tôi gọi là cảm giác thiếu thốn… [bắt nguồn từ] sự bất lực của chúng ta để phá vỡ tính không hay bất định của bản ngã. Đến khi nào chúng ta không thể xoay xở với tính không đó thì lúc đó chúng ta vẫn chối bỏ và trốn tránh nó, và chúng ta trải nghiệm một cảm giác thiếu thốn (Loy 2005, tr. 4).
Điều này không phải là cá nhân không hiện hữu hay vô hình (vô ngã). Ví dụ, Thubten đi vòng quanh Bảo tháp Boudhanath ở Kathmandu hoặc thiền định gần nơi ở của Đức Đạt Lai Lạt Ma ở Dharamsala. Cả hai hoạt động đều minh họa một loại trải nghiệm về ý thức bản thân. Thật vậy, tất cả chúng ta đều có kinh nghiệm về tính chủ quan, và đó là điều khiến chúng ta quan tâm và đầu tư vào cái tôi này. Tuy nhiên, nó sẽ trở thành vấn đề khi cá nhân không hiểu điều này và cho rằng mỗi trạng thái suy nghĩ và cảm xúc là vĩnh cửu; do đó, những trải nghiệm có thể nắm bắt được về bản ngã minh họa cho “cái bóng” (Loy 2005, tr. 4).
Nói cách khác, “cảm giác thiếu thốn” thể hiện hiệu ứng “bóng mờ” của việc cá nhân không có khả năng hiểu, quản lý và vượt qua sự thật rằng mọi sinh vật, hoàn cảnh và trải nghiệm đều là kết quả của một loạt các quá trình cấu trúc, giải cấu trúc và tái cấu trúc (Loy 2005, tr. 4). Đến lượt mình, sự thiếu hiểu biết đó lại tạo ra sự không hài lòng hoặc thất vọng, do đó chứng minh một giáo lý nền tảng khác của Phật giáo: Nỗi khổ.
Tôi thừa nhận rằng ngoài “cái bóng” của nó, bản ngã còn có ảnh hưởng nhẹ đến cá nhân. Bản ngã đóng vai trò là nhân vật chính, do đó khuyến khích sự rèn luyện, tiến bộ, tôn giáo và tâm linh của người Phật tử. Ý thức về bản thân của chúng ta là một quá trình đang diễn ra. Nếu chúng ta bám vào niềm tin rằng bản ngã có thể và sẽ không thay đổi và trường tồn, thì chúng ta sẽ thấy sự thật về vô ngã vô cùng thách thức và đáng lo ngại. Điều này sẽ khiến chúng ta trải qua cảm giác “thiếu thốn” (Loy 2005, tr. 4) trong cảm giác tồn tại của chúng ta. Và trong khi bản ngã thường bị coi thường, vì nó dường như ngăn cản các cá nhân nhận ra bản chất thực sự của họ, tôi nhận thấy rằng, trong trường hợp của Thubten, về cơ bản chính bản ngã đã thúc đẩy bà tiến lên trong quá trình tu tập và tiến bộ Phật giáo của mình, mặc dù thực tế là bà ấy coi bản ngã là một trở ngại cho việc đạt được “giai đoạn giác ngộ cuối cùng đó.”
Một ví dụ về điều này là việc Thubten tham gia một khóa nhập thất tại tu viện Kopan ở Nepal. Trong thời gian nhập thất, bà dành mỗi ngày để thiền trong khi thực hành Pháp “Tĩnh lặng”. Bà nói rõ khả năng đi vào bên trong của mình và biết rằng nó thực sự “đến từ bên trong”: “Bạn biết bạn là Phật tính. Bạn đang thiền định về điều gì đó thực sự bên trong bạn nhưng chúng tôi thường… bị che khuất không thể thấy được Phật tính [của chúng tôi].” Hành hương dành thời gian và không gian để Thubten học hỏi trong yên tĩnh. Có lẽ trong thời gian này, bà ấy đã quan sát tốc độ của các hoạt động tinh thần và tốc độ phản ứng của cơ thể, giúp bà ấy phân biệt được cảm giác về bản thân từ “bên trong”. Do đó, bà đã phát triển sự hiểu biết rằng các trạng thái trải nghiệm và gắn bó là những biểu hiện của bản ngã chủ quan đa diện và nhiều lớp của bà. Tuy nhiên, ý thức chủ quan về bản ngã này không được xác định trước, tuyệt đối hoặc cụ thể. Bản ngã dường như đáng sợ này có khả năng bị phô bày và giải cấu trúc, hoặc thậm chí kết hợp. Điều này cho thấy bản ngã của Thubten đang hoạt động để hỗ trợ chứ không cản trở nguyện vọng của bà trong việc đạt được tiến bộ về tôn giáo và tâm linh trong quá trình tu tập Phật giáo của mình.
Nói cách khác, bản ngã là một người bạn cũng như một kẻ thù. Có lẽ bản ngã là một kẻ thù cần thiết, và kẻ thù này cần thiết, vì nó giúp làm sáng tỏ con đường giáo dục, đào tạo, tôn giáo và tâm linh của Phật giáo. Bản ngã cũng là một kẻ thù cần thiết, bởi vì chỉ bằng cách chú ý và học hỏi từ nó, chúng ta mới có thể nhận ra tầm quan trọng của việc chú tâm đến những gì chúng ta chọn nắm giữ và những gì chúng ta chọn từ bỏ. Vì lý do này, tôi cho rằng bản ngã là một lời nhắc nhở thân thiện cho những cá nhân khi đi trên con đường cần chú ý và duy trì sự toàn vẹn của cơ thể, tâm, trí, và linh hồn của mình.
Tôi quan sát và đánh giá cao cách mà CMT và Thubten xoay xở và tương tác với ý thức về bản thân và cảm giác thiếu thốn của họ. Tôi cảm động với từng hiểu biết mà họ cảm nhận được như là kết quả của “hành hương”, điều này không bị ràng buộc bởi cách hiểu thông thường về hành trình hành hương. CMT biết rằng bà vẫn có thể “đạt được và hoàn thành” những gì mà bà mong muốn thay vì sống trong những hạn chế của tình trạng sức khỏe của mình. Thubten, thông qua các thực hành thiền định và các câu hỏi của mình, trải nghiệm những khai mở bên trong khiến bà biết rằng “bạn thực sự là Phật tánh”.
Mối quan hệ của những người tu tập này với cơ thể của họ là điều cần thiết cho sự thực hành và hiểu biết hiện thân của họ. Sự đánh giá cao của tôi đối với điều này được đưa vào quá trình đào tạo cuộc sống của tôi, vốn coi trọng cơ thể của chúng ta như những chiếc la bàn phát hiện sự thật và nói ra sự thật. Bằng cách học kiểm tra cơ thể của chúng ta và ít nhất là chú ý đến những thông điệp mà nó cố gắng truyền tải, cách thực hành dường như bình thường này có thể giúp chúng ta kết nối lại với nhận thức của mình và tiến gần hơn đến những chân lý sâu xa hay Phật tánh của chúng ta. Tôi cũng không có ý nói rằng ngoại cảnh bên ngoài cơ thể của chúng ta không cung cấp điều gì. Thay vào đó, tôi nhận ra rằng cơ thể chúng ta đã chứa đựng trí tuệ, kiến thức và những phẩm chất cơ bản mà từ đó chúng ta có thể tìm kiếm sự hướng dẫn, cảm thấy được truyền cảm hứng, mở rộng nhận thức và nâng cao nhận thức của mình khi chúng ta lướt qua thế giới bấp bênh này từng giây từng phút, từng ngày và từng tấc đất.
Sandra Ng Siow San
Việt dịch: Uyển Nhã (ĐSHĐ-118)
- Thuật ngữ “Hiểu rõ cơ thể – body compass”, tôi lấy từ tác phẩm Wayfinder Life Coach Training with Martha Beck Inc.
- Tôi không có ý nói đây là một đánh giá về đạo đức hay giá trị, mà đúng hơn, như Beck (2021, p. xiv) đã nói rằng “để ở trong sự toàn vẹn là ở trong một trạng thái chung, toàn bộ và không bị chia cắt. Khi một máy bay trong tình trạng toàn vẹn, thì tất cả hàng triệu bộ phận của nó hoạt động cùng nhau.”
